Door Darren Smith, Weekend Contributor
In wat zeker kan worden beschouwd als een van de potentieel grote doorbraken in de taalkunde van de afgelopen jaren, hebben wetenschappers eindelijk de oude Minoïsche taal ontcijferd die bekend staat als “Lineair A”, een voorheen onvertaald oud schrijfsysteem dat tussen 1800 en 1450 voor Christus werd gebruikt. Een nieuwe techniek, waarbij onder meer gebruik werd gemaakt van een enorme verzameling handelsgerelateerde e-mail van vandaag, bood een sjabloon voor de ontdekking.
Deeltelijk door dit gebrek aan vertaling bleef de Minoïsche cultuur verborgen en gehuld in mysterie. Maar taalkundigen vonden veel meer dan verwacht toen zij tegelijkertijd de oorzaak ontdekten van het verlaten van lineair A door de Minoïers en de vervanging daarvan door lineair B, de taal van Myceens Griekenland.
Voor de beknoptheid volgt hier een samenvatting van Lineair A uit zijn Wikipedia-artikel:
Lineair A – Wikipedia
Lineair A is voornamelijk op Kreta opgegraven, maar ook op andere vindplaatsen in Griekenland, en ook in Turkije en Israël. Het bestaande corpus, bestaande uit ongeveer 1.427 specimens met in totaal 7.362 tot 7.396 tekens, zou, indien geschaald naar standaardtype, gemakkelijk op twee vellen papier passen. Lineair A is geschreven op verschillende media, zoals stenen offertafels, gouden en zilveren haarspelden, en keramiek. De vroegste inscripties van het lineair A komen uit Phaistos, in een laag die aan het eind van de Midden-Minoïsche II-periode wordt gedateerd: dat wil zeggen, niet later dan ca. 1700 v. Chr. Teksten van het lineair A zijn gevonden op het hele eiland Kreta en ook op sommige eilanden in de Egeïsche Zee (Kythera, Kea, Thera, Melos), op het Griekse vasteland (Ayos Stephanos), aan de westkust van Klein-Azië (Miletos, Troje), en in de Levant (Tel Haror).
Terwijl de knapste koppen er tot op heden niet in geslaagd zijn tot een definitieve vertaalmethode te komen, hebben taalkundigen van het J.J.E. Institute of Advanced Greek Studies gebruik gemaakt van een oud stenen tablet met epigrafie waarvan men aannam dat het van Lineair A was, en met dit tablet als sjabloon door miljoenen e-mailberichten gehaald in de hoop dat patroonherkenningssoftware overeenkomsten zou kunnen opleveren in termen van mogelijke grammatica-overeenkomst of andere nuances.
Het leek erop dat de moderne technologie en het Internet van vandaag de taalkundigen in feite de betere bleken te zijn: zij ontdekten onder meer dat een zeer alomtegenwoordige vorm van e-mail met het tablet een Steen van Rosetta bleek te zijn voor het Lineair A, zoals het dat voor het laatstgenoemde was in het Oud-Egyptisch en Demotisch. Daarmee viel de vertaling van bijna al het tot dan toe onbekende schrift en ligaturen op zijn plaats.
Nu voor de wereld te zien, het eerste tablet dat is vertaald uit Lineair A, afgeleid van de e-mail templates die sinds 1995 zijn verzameld, luidt als volgt:
Mr. Anakopi, Officieel Schriftgeleerde, Stad Buhan, Nubië
Mijn Geachte Heer,
Mijn oprechte hoop is dat de Goden u goed vinden en dat voorspoed u vriendelijke beloningen heeft gebracht.
Mijn naam is Anakopi en ik ben de officiële secretaris van de Nubische prins Manahotep en een trouwe vazal van de grote rijkdom van de Elfde Dynastie in Buhan. Wij zijn een groot rijk, maar sinds de grote hongersnood en de sprinkhanenstormen, die tot veel onrust onder de bevolking hebben geleid, is ons koninkrijk getroffen door een vreselijke val. Noodgedwongen moest ik een bewaarplaats zoeken voor het goud en zilver van onze schatkist, om onze prins te beschermen tegen plundering door zulke ongewassen massa’s op zoek naar voordeel. In Nubië en vooral in Kush kan ik geen enkele eerlijke man vinden die ik deze rijkdom kan toevertrouwen en die als tussenpersoon kan optreden tot de oogst terug is en Ra ons zijn zegen geeft.
Ik zoek daarom een betrouwbaar persoon die voor korte tijd kan optreden als ontvanger van veel van Nubië’s rijkdommen, waarvoor ik u een percentage voor uw diensten wil geven. Ik stel voor om per betrouwbare karavaan de som van honderd vier en twintig duizend pond goud, vijf en twintig honderd zilverstaven, vier kubieke dozen robijnen, en veertien maagden met ogen, onverwijld naar u te zenden om in bewaring te houden totdat de stabiliteit in ons koninkrijk is hersteld.
Ik vraag alleen dat dit aanbod strikt vertrouwelijk blijft, want geruchten over zo’n overdracht kunnen de Goden doen geloven dat mijn Nubische prins zwak is en hij kan worden afgezet. Als u ermee instemt onze rijkdom te bewaren, ben ik bereid mijn invloed bij de prins aan te wenden om 35% van het goud, de zilverlingen en de robijnen aan u te geven als betaling. En de Doe-ogige Maagden, ik denk dat hij de andere kant opkijkt wat betreft hun repatriëring.
Maar wat ik moet weten is of mijn inschatting van jou als eerlijk burger van Kreta juist is en ik moet de karavaan financieren zodat jij deze rijkdom namens ons kunt bewaren. De reis is lang en verraderlijk, dus we moeten zorgen voor een veilige levering. Als u mij via Cyprus zoveel mogelijk schapen, vee, goud, amforen wijn en bronzen dolken kunt sturen, staat het Nubische Rijk voor eeuwig bij u in het krijt.
Mijn agent is te vinden aan de laatste pier in Zakros. Breng het goudstof, wijn en vee mee. Nogmaals, houd dit strikt vertrouwelijk. Er is weinig tijd. In Ra hebben we vertrouwen. Anakopi ~+~
Dit lexicon bleek van grote waarde te zijn en leidde direct tot de verdere vertaling van andere tabletten en stenen, vooral die waarvan werd aangenomen dat het regerings- of anderszins officiële memoranda waren.
Maar wat duidelijk werd bij latere vertalingen van de epigrafie was dat deze boodschap van de Steen van Rosetta voor ons een zegen was, maar voor de Lineair-A schrijvende Minoërs een voorbode van een ramp voor hun taal.
Eén epigraaf vermeldde dat havensteden langs de oostkust van Kreta getuige waren van de uittocht van vee en kostbaarheden van het platteland, waardoor de voedselvoorraden sterk uitgeput raakten. Een ander beschreef een grote ruzie die ontstond tussen de stadstaten en hun burgers die eisten dat er oorlog zou worden gevoerd tegen Egypte vanwege een gerucht over een blokkade door Egypte van Nubische karavanen die langs de Nijl reisden en niet nader genoemde “zakelijke belangen” van schaapherders en bronsmeedsters op Kreta die werden gedwarsboomd.
Verder onderzoek onthulde dat plaatselijke functionarissen in Knossos ontdekten dat de oorzaak van de omwenteling onder de bevolking het virale karakter was van wat werd bestempeld als “De zwendel met de Nubische prins”. Tienduizenden burgers, soldaten en sommige plaatselijke functionarissen zelf werden gegrepen door de belofte van grote rijkdom en verloren hun hele kudde, wijn en goudreserves. En geen enkele opvoeding of redevoering kon hen overtuigen van hun eigen goedgelovigheid.
De eerder genoemde zogenaamde “Agenten” schenen te zijn opgepakt en naar de centra van verschillende Minoïsche steden te zijn gebracht om daar een oordeel te vellen. De burgers werden gedwongen hun “Nubische Prins”-tabletten mee te brengen, die in Ostraka werden verfrommeld, en schriftgeleerden werden gedwongen de naam van elke “Agent” op elk Ostrakon te schrijven en daarmee werden zij voorgoed verbannen uit de Minoïsche samenleving. Maar het kwaad was geschied.
Ondanks het aanvankelijke succes bij het ondermijnen van het bedrog van de Nubische prins, ging de diefstal nog enkele jaren door. Het leek erop dat er geen tekort was aan herders en wijnmakers die zich lieten verleiden tot de belofte van gemakkelijke rijkdom. Het leek erop dat de Minoïsche samenleving veroordeeld was tot voedseltekorten en valse winsten
Een laatste wanhopige poging werd ondernomen om te voorkomen dat het bedrog ooit nog zou toeslaan. Wijze ambtenaren en vrijbuiters volgden de aanbeveling van de orakels op om de kloof van het bedrog te bevrijden. Zij besloten hun eigen taal te vernietigen in de hoop dat zonder taal, of op zijn minst een verwijzing ernaar, het uitsterven van hun lexicon (bij ons bekend als Lineair A) de ondergang zou betekenen voor deze Nubische prinszwendel. Alle inscripties werden vernietigd en de taal vervangen. “Het lijkt vanzelfsprekend…” verkondigde een vooraanstaande functionaris van een stadstaat, “…dat we onszelf en de wereld met succes hebben bevrijd van valse schijn en bedrog. Het zal ons nooit meer achtervolgen!”
En zo werd het boek gesloten over de Lineair-A taal, een taal die vijfentwintighonderd jaar onvertaald was gebleven. Gelukkig vonden archeologen in Nigeria wat bleek de “Steen van Rosetta” te zijn, het Nubische Prinsentablet. Maar er waren geruchten dat het in 1995 was vertaald door een advocaat in Abuja die misschien minder eerbare bedoelingen had.