Architektura barokowa jest wybujałym stylem architektonicznym, który po raz pierwszy pojawił się w epoce o tej samej nazwie w XVI wieku. Reakcja na wcześniejszy główny nurt architektury renesansowej, rozpoczęła się we Włoszech, a następnie powoli rozprzestrzeniła się na całą Europę. Architektura barokowa jest również nazywana stylem katolickim, ponieważ miała reprezentować chwałę Kościoła rzymskokatolickiego. Stąd też znaczną część barokowych budowli stanowiły kościoły i katedry. Jak ewoluował na przestrzeni wieków? Jak go rozpoznać? Kim były wybitne postacie? Poznaj wszystkie odpowiedzi tutaj.
Wczesny barok (1584-1625)
Era wczesnego baroku zaznaczyła się pojawieniem się rzymskiej architektury religijnej zamówionej przez Kościół katolicki, aby odeprzeć atrakcyjność protestanckiej reformacji, gdy protestantyzm zaczynał stawać się coraz bardziej dominujący. Mniej lub bardziej propagandowo, aby przyciągnąć więcej ludzi do wiary katolickiej, misją było zachwycić ludzi wspaniałym wyglądem. W tej epoce dominowały głównie dzieła rzymskich architektów, w szczególności wystawne wnętrza Pałacu Barberini zaprojektowane przez Pietro da Cortona, kolumnada Bazyliki Świętego Piotra w stylu renesansowym autorstwa zamożnego Carlo Maderno oraz kościół Gesù Giacomo della Porta.
Wysoki barok (1625-1675)
Architektura barokowa osiągnęła swój szczyt w epoce wysokiego baroku. Dwoma najbardziej wpływowymi architektami w tej epoce byli Gian Lorenzo Bernini i Francesco Borromini. Bernini, który był cudownym dzieckiem, został mianowany głównym architektem papieskim dla papieża Urbana VIII, który później stał się najbardziej znaczącą postacią stylu barokowego. Urban powierzył mu wiele megaprojektów, w tym Plac Świętego Piotra, Fontana dei Quattro Fiumi i Fontana della Barcaccia. Natomiast Borromini, sam w sobie wybitny architekt, zaprojektował kościół San Carlo alle Quattro Fontane, Oratorio dei Filippini i Sant’lvo alla Sapienza. Choć byli dla siebie największymi rywalami, obaj pracowali kiedyś razem nad ukończeniem i dekoracją Pałacu Barberini Carla Maderno (1626-1629).
W tej epoce styl ten stopniowo rozprzestrzeniał się poza Rzym. W Wenecji do godnych uwagi dzieł wysokiego baroku należała Santa Maria della Salute Baldassare Longhena. We Francji przykładami baroku wysokiego są Pavillon de l’Horloge z pałacu w Luwrze i kaplica w Sorbonie Jacques’a Lemerciera, a także Château de Maisons François Mansarta.
Późny barok (1675-1750)
Pod koniec epoki późnego baroku styl ten rozkwitł już w całej Europie oraz w koloniach Portugalii i Hiszpanii w Nowym Świecie. Każdy kraj rozwinął swój własny charakterystyczny barok. We Francji późny barok był raczej uporządkowany i klasyczny, na przykład Sala Lustrzana i Kaplica w Pałacu Wersalskim. W Anglii ważną postacią był Christopher Wren, którego przebudowa katedry św. Pawła była inspirowana wzorem bazyliki św.
W Europie Środkowej powstało wiele niezwykłych budowli późnego baroku. Niektóre z nich czerpały elementy z Wersalu i baroku włoskiego, tworząc nowe, bujne efekty. W Austrii wiodącym architektem był Fischer von Erlach, który zbudował największy kościół Wiednia, Karlskirche, na znak chwały austriackich cesarzy. Johann Lukas von Hildebrandt zaprojektował wspaniałe schody i elipsy w górnym i dolnym Belvedere Palace w Wiedniu. Balthasar Neumann był czołowym niemieckim architektem barokowym. Jego rezydencja w Wüzburgu słynęła z klatki schodowej, która stała się arcydziełem późnego baroku. Jednak stolicą późnego baroku była Praga i Wiedeń, gdzie budowle Christopha Dientzenhofera charakteryzowały się przeciwskrętami, skomplikowanymi krzywiznami i formami eliptycznymi.
Charakterystyka baroku
Mówi się, że termin barokowy pierwotnie odnosił się do perły, która ma ruchy, prążki, eliptyczny lub łezkowaty kształt, z duchami o niezwykłej formie, a nie zmierza do absolutnej czystości – co podsumowuje naturę sztuki barokowej. W architekturze, barok niesie ze sobą poczucie ekstrawagancji, wysoce ornamentalne i teatralne, jak również odrzucenie do harmonii i zgodności dla efektu artystycznego.
Barokowa architektura była zarówno hołdem, jak i reakcją na architekturę renesansową. Zapożyczyła podstawowe elementy z renesansu, w tym kolumnady i kopuły, ale w baroku wszystko było wyższe, bardziej ozdobione, dramatyczne i teatralne. Architekci barokowi kładli duży nacisk na fasady, które charakteryzują się sprzężonymi kolumnami, różnymi rozmiarami otworów i mnóstwem dekoracyjnych rzeźb. Ich celem nigdy nie był pokój, ale raczej dążenie do artystycznej ekspresji. Kolumny zostały wepchnięte w przestrzeń, nadając jej teatralny klimat, a pochylenie ścian nadało przestrzeni emocjonalną jakość.
Wewnątrz, barokowe kościoły są równie wspaniałe jak na zewnątrz. Podczas gdy kościoły protestanckie są bardziej proste, bez ornamentów i ozdób, w barokowych kościołach katolickich chodziło przede wszystkim o dramatyczne efekty, wprowadzając ornamentalną hierarchię na ołtarzu – od Boga, przez Jezusa, świętych, Eucharystię, po księży. Wnętrze charakteryzuje się wysokimi kopulastymi sufitami z kopułami ozdobionymi malarstwem trompe-l’oeil, które tworzy iluzję, jakbyśmy patrzyli przez dach do nieba. Złote ornamenty, dynamiczne marmurowe rzeźby i kartusze zajmowały każdą wolną przestrzeń.
Znakomite postacie baroku
Częściowym powodem, dla którego architektura barokowa odniosła wielki sukces, był Carlo Fontana. Ten włoski architekt przyjmował studentów z całej Europy, co znacznie przyczyniło się do rozpowszechnienia architektury barokowej na całym kontynencie. Do jego znaczących dzieł we Włoszech należy San Marcello al Corso (1692-1697). Jednak jeśli chodzi o Włochy, najbardziej znaczącą postacią jest Carlo Maderno, dla którego pracuje wielu architektów barokowych nowej generacji. Jego fasada starożytnego kościoła Santa Susanna była jedną z pierwszych fasad barokowych, w której odrzucono manieryzm – styl, który dominował w Europie po renesansie, zanim barok stał się popularny. Z tego powodu wielu uznało go za jednego z ojców architektury barokowej.