CoinWeek Ancient Coin Series by Mike Markowitz …..
Muzy, śpiewajcie na cześć Hermesa, syna Zeusa i Mai, pana Kyllene, pana Arkadii z wszystkimi jej owcami, przynoszącego szczęście, posłańca bogów. Jego matką była Maia o wspaniałych włosach, nieśmiała i wstydliwa nimfa, która przebywała w swej zacienionej jaskini, unikając towarzystwa błogosławionych bogów.
-Homeryczny Hymn do Hermesa (ok. 520 p.n.e.)
Dla Greków był Hermesem. Dla Etrusków był Turmsem. Dla Rzymian był Merkuriuszem. Odgrywał wiele różnych ról w mitach i wierzeniach tych starożytnych ludów, ale jako bóg zysku i handlu, był często przedstawiany na pieniądzach.
Kolekcjonerzy klasycznych amerykańskich monet będą zaznajomieni z dziesięciocentówką „Mercury”, emitowaną od 1916 do 1945 roku. Nazwa wzięła się z nieporozumienia. Skrzydlata czapka noszona przez postać na awersie jest jednym z charakterystycznych atrybutów starożytnego boga, ale rzeźbiarz, Adolph Weinman (1870-1952), wzorował głowę kobiety „Liberty” na swojej sąsiadce, Elsie Stevens, żonie poety Wallace’a Stevensa.
Hermes
Kaunos, port morski na południowo-zachodnim krańcu Anatolii, był stolicą Karian, nie-greckiego ludu, który był pod silnym wpływem handlu z ich greckimi sąsiadami. Prawdopodobnie najwcześniejszą monetą przedstawiającą Hermesa jest srebrny stater z Kaunos datowany na ok. 490 r. p.n.e. Umięśniona postać boga ukazana jest w biegu, ze skrzydłami na plecach.
Małe miasteczko Pheneos (lub Feneos) w greckim regionie Arkadia leży u stóp góry Kyllene, legendarnego miejsca narodzin Hermesa. Niektóre z najwcześniejszych greckich monet przedstawiających Hermesa zostały wyemitowane właśnie tutaj. Na rzadkiej srebrnej półstaterze przypisywanej Pheneosowi, Hermes pojawia się ze spiczastą brodą i w charakterystycznym płaskim kapeluszu podróżnika – petasos.
Mantineia, inne miasto Arkadii, przedstawiła głowę młodego Hermesa na małym srebrnym obolu (ok. 470 – 460 p.n.e.). Bezbrody Hermes stał się standardowym przedstawieniem w sztuce greckiej:
W sztuce wczesnoarchaicznej, Hermes jest brodatą, muskularną i raczej komiczną postacią … W szóstym wieku, Hermes zaczyna tracić brodę i staje się, jak Apollo był przed nim, obrazem doskonałego młodego dżentelmena … kwiatem kultury fizycznej i umysłowej udoskonalonej przez sztuki rekreacyjne muzyki i gimnastyki … (Brown, 100)
Ainos (lub Aenus, obecnie Enez w europejskiej części Turcji) było dobrze prosperującym portem morskim na północnym krańcu Morza Egejskiego. Przez wieki Hermes był przedstawiany na monetach, nosząc charakterystyczną okrągłą czapkę z paciorkowatym brzegiem. Rzadka późnoarchaiczna tetradrachma ukazuje młodego boga z profilu. Jako bóg stad i trzody, jego święte zwierzę, koza, pojawia się na rewersie.
Etruskowie byli enigmatycznym ludem, który żył w północnych Włoszech. Chociaż mówili własnym językiem, pozostawali pod głębokim wpływem kultury greckiej. Populonia, ważny ośrodek produkcji żelaza, była jednym z niewielu miast etruskich, które w IV wieku p.n.e. emitowały srebrne monety. Wspaniała didrachma – jeden z zaledwie trzech znanych przykładów – przedstawia boga Turmusa (etruską wersję Hermesa) ubranego w skrzydlaty petasos. Jak większość etruskich srebrnych monet, ten niezwykły egzemplarz jest jednostronny, z pustym rewersem. Na europejskiej aukcji w 2015 roku przyniósł ponad 72 000 USD.
W epoce klasycznej (ok. 500 – 323 r. p.n.e.) grawerzy rozwinęli umiejętność realistycznego modelowania ludzkich rysów – w tym wymagającego portretu zwróconego bezpośrednio do widza. Zaskakującym przykładem jest tetradrachma z Ainos z twarzą Hermesa, datowana na ok. 402-399 r. p.n.e., kiedy miasto odzyskało niezależność finansową po klęsce Aten w wojnie peloponeskiej. Szeroko otwarta twarz Hermesa jest lekko zwrócona w jedną stronę, a spod szerokiego kapelusza wystają dzikie loki.
Nie dając się prześcignąć, Pheneos wyprodukował nowe, piękne monety przedstawiające Hermesa. Na małym srebrnym obolu z lat 370-340 p.n.e., nieunikniony kapelusz jest zrzucony z głowy, przewieszony przez sznur. Rewers przedstawia kroczącego barana pod kerykeionem, laską herolda, która była kolejnym emblematem boga.
Prawdopodobnie najwspanialszy wizerunek Hermesa na jakiejkolwiek starożytnej monecie pojawia się na rewersie srebrnego statera z Pheneos, ok. 360-350 p.n.e.. Nagi bóg stoi, skręcając się w dynamicznej pozie, trzymając na lewym ramieniu swojego siostrzeńca, niemowlę Arkasa. Arkas (lub Arcas), imiennik Arkadii, był synem Zeusa i Callisto.
Jakość ogólnego projektu i szczegółów grawerunku są znakomite. A cataloguer writes:
„These coins were certainly designed to pay mercenaries: the years around 360 were dangerous ones in Greece and there was a considerable amount of fighting going on. Fakt, że tak piękne monety zostały wykonane z takiego powodu może wydawać się zaskakujący, w końcu żołnierze mogli być opłacani tylko w kruszcu, ale to po raz kolejny pokazuje, że duma obywatelska była głównym czynnikiem w sposobie, w jaki monety były pomyślane i zaprojektowane.”
Merkury
Rzym zaczerpnął wiele ze swojej religii od Etrusków. Pierwsza rzymska świątynia Merkurego została poświęcona w 495 r. p.n.e. pomiędzy wzgórzami Awentyn i Palatyn, na terenie Circus Maximus. Rzymianie przedstawiali głowę boga Merkurego na jednych z najwcześniejszych monet, ogromnych (do 300 gramów) odlewach z brązu zwanych aes grave („ciężki brąz”). Na wspólnej brązowej semuncia o wadze około siedmiu gramów, wybitej w latach 217-215 p.n.e., Merkury pojawia się na awersie, a na rewersie widnieje dziób okrętu wojennego.
Urzędnicy rzymscy, którzy zlecali projekty monet w czasach republiki, często upamiętniali starożytność swoich prawdziwych lub wyobrażonych przodków, by promować swoją karierę polityczną. C. Mamilius Limetanus, który w 82 r. p.n.e. wyemitował serię srebrnych denarów, powoływał się na pochodzenie od bohatera Odyseusza (znanego Rzymianom jako Odyseusz). Odyseusz z kolei był prawnukiem boga Hermesa (Merkurego). Na awersie monety widnieje głowa Merkurego z laską na ramieniu, a na rewersie Odyseusz i jego wierny pies Argos.
Wiele greckich miast pod panowaniem Rzymu emitowało własne lokalne monety z brązu, często przedstawiające lokalne kulty lub mity. Przez ponad wiek, na swojej małej monecie miasto Bizya w Tracji łączyło głowę Hermesa z rewersem przedstawiającym jego laskę ze skrzydłami. Seleucja ad Calycadnum (obecnie Silifke na południowym wybrzeżu Turcji; w imperium istniało wiele różnych miast o nazwie Seleucja) wydała duży brąz za czasów Gordiana III (238-244) z dramatyczną sceną Hermesa, identyfikowanego przez jego laskę, ścigającego kobietę (być może Eurydykę).
Około roku 172 armia rzymska cesarza Marka Aureliusza została otoczona przez wojowników Quadi, zaciekłego germańskiego plemienia, podczas walk na granicy Dunaju. Odcięte od źródeł wody legiony umierały z pragnienia, gdy uratowała je nagła ulewa. Ten „deszczowy cud” przypisywano wstawiennictwu Merkurego, jako boga powietrza. Wersja historii propagowana przez późniejsze źródła chrześcijańskie przypisywała ten cud modlitwom nawróconych chrześcijan wśród żołnierzy. Na monetach z tego okresu na rewersie pojawia się stojąca postać Merkurego w pelerynie, z charakterystycznym dla niego skrzydlatym kapeluszem i laską, oraz skrócony napis RELIG AUG („religia cesarza”), potwierdzający przywiązanie Marka do starych bogów – to jedyny przypadek pojawienia się tej frazy na rzymskiej monecie.
Jeden z ostatnich występów Merkurego na monetach rzymskich miał miejsce podczas krótkiego panowania cesarza Trajana Decjusza (249-251), który został zabity w bitwie z Gotami wraz ze swoim 24-letnim synem Herenniuszem. Rewers wspaniałego złotego aureusa przedstawiającego Herenniusza jako Cezara (termin ten oznaczał „młodszego współcesarza” w tej epoce) ukazuje boga trzymającego sakiewkę, w jego roli patrona handlu i dobrobytu.
Zbieranie bogów
Złożenie zestawu wszystkich 12 bogów olimpijskich, w ich greckich lub rzymskich wcieleniach, byłoby interesującym wyzwaniem dla kolekcjonera. Najczęściej spotykana lista grecka to: Zeus, Hera, Posejdon, Hades, Hestia, Atena, Artemida, Apollo, Afrodyta, Hefajstos, Ares i Hermes. Rzymskie odpowiedniki to: Jowisz, Juno, Neptun, Pluton, Westa, Minerwa, Diana, Apollo, Wenus, Wulkan, Mars i Merkury.
Dla tego, co jest warte, etruskie imiona to Tinia, Uni, Nethuns, Aita, , Menrva, Artums, Aplu, Turan, Sethlans, Maris i Turms, ale tylko kilka z nich pojawia się na monetach.
Hefajstos (Wulkan dla Rzymian), bóg ognia i obróbki metali, jest prawdopodobnie najtrudniejszy do zebrania, ponieważ pojawia się na bardzo niewielu monetach.
* *
Notatki
Hyde, 371
https://en.wikipedia.org/wiki/Carian_language
Aukcja Noble Numismatics 102, 9 kwietnia 2013, Lot 4221. Zrealizowano 210 USD.
Aukcja LHS Numismatik 96, 8 maja 2006, Lot 1596. Zrealizowana 13 843 USD.
Ira & Larry Goldberg Auction 96, 14 lutego 2017, Lot 1612. Zrealizowana 4 500 USD.
https://en.wikipedia.org/wiki/Turms
Roma Numismatics, Auction 10, 27 September 2015, Lot 23. Zrealizowana 72 838 USD.
Numismatica Ars Classica, Auction 96, 6 October 2016, Lot 1056. Zrealizowano 71 436 USD.
Znak astrologiczny dla planety Merkury (☿) oparty jest na konstrukcji laski Hermesa, która często błędnie określana jest jako kaduceusz (laska boga uzdrawiania Eskulapa, którą oplatają bliźniacze węże.)
Triton XV, 3 stycznia 2012, Lot 1013. Zrealizowano 300 000 USD(!)
https://en.wikipedia.org/wiki/Arcas
Aukcja Numismatica Ars Classica 64, 17 maja 2012, Lot 890. Zrealizowana 4 232 USD.
Aukcja CNG Electronic Auction 408, 25 października 2017, Lot 367. Zrealizowano 240 USD.
Aukcja CNG 105, 10 maja 2017, Lot 683. Zrealizowana 475 USD.
Aukcja elektroniczna CNG 68, 9 lipca 2003, Lot 128. Zrealizowano 46 USD.
Roma Numismatics, E-sale 11, 23 sierpnia 2014, Lot 247. Zrealizowana 75 USD.
Tryton IX, 10 stycznia 2006, Lot 1557. Zrealizowano 17 000 USD.
Brown, Norman O. Hermes the Thief: The Evolution of a Myth. New York (1947)
Jones, John Melville. A Dictionary of Greek Coins. London (1986)
Hyde, Lewis. Trickster Makes This World: Mischief, Myth, and Art. New York (1999)
Israelowich, Ido. „The Rain Miracle of Marcus Aurelius: (Re-) Construction of a Consensus”, Grecja & Rzym 55 (2008)
Johnson, Richard i David Mulroy. „The Hymn to Hermes and the Athenian Altar of the Twelve Gods”, The Classical World 103 (2009)
Stevenson, Seth W. A Dictionary of Roman Coins. London (1964)
NGC-Certified Ancient Coins Featuring Hermes Currently Available on eBay
Certyfikowane przezNGC starożytne monety przedstawiające Hermesa obecnie dostępne na eBay
.