Wprowadzenie
Buchenwald, wraz z wieloma obozami satelickimi, był jednym z największych obozów koncentracyjnych utworzonych w starych granicach Niemiec w 1937 r.
Obóz został zbudowany w 1937 r. na zalesionym terenie na północnych stokach Ettersbergu, około pięciu mil na północny zachód od Weimaru we wschodnio-centralnych Niemczech. Przed przejęciem władzy przez nazistów Weimar był znany jako ojczyzna czołowego literata Johanna Wolfganga von Goethego, twórcy niemieckiej tradycji liberalnej w XVIII i na początku XIX wieku. Był również znany jako miejsce narodzin niemieckiej demokracji konstytucyjnej w 1919 roku, Republiki Weimarskiej. W okresie reżimu nazistowskiego „Weimar” kojarzył się z obozem koncentracyjnym w Buchenwaldzie.
W lipcu 1937 r. władze SS otworzyły Buchenwald dla więźniów płci męskiej. Kobiety zostały włączone do systemu obozowego w Buchenwaldzie dopiero pod koniec 1943 lub na początku 1944 roku. Więźniowie zostali zamknięci w północnej części obozu, na terenie zwanym obozem macierzystym, natomiast w części południowej znajdowały się koszary strażników SS oraz budynek administracji obozu. Obóz główny otoczony był ogrodzeniem z drutu kolczastego pod napięciem, wieżami strażniczymi oraz łańcuchem wartowników wyposażonych w automatyczne karabiny maszynowe. Przy wejściu do obozu głównego znajdował się areszt śledczy, zwany również bunkrem. SS często rozstrzeliwało więźniów w stajniach i wieszało innych więźniów na terenie krematorium.
Ludność więźniów
Większość więźniów w Buchenwaldzie była więźniami politycznymi. Jednak w 1938 r., w następstwie Nocy Kryształowej, niemieckie SS i policja wysłały do Buchenwaldu prawie 10 000 Żydów, których po przybyciu do obozu władze poddały wyjątkowo okrutnemu traktowaniu. 255 z nich zmarło w wyniku złego traktowania w obozie.
Żydzi i więźniowie polityczni nie byli jedynymi grupami więźniów w Buchenwaldzie, choć „polityczni”, z uwagi na ich długotrwałą obecność w obozie, odgrywali ważną rolę w infrastrukturze więźniarskiej. W Buchenwaldzie SS więziło także recydywistów, Świadków Jehowy, Romów (Cyganów) i niemieckich dezerterów wojskowych. Buchenwald był jednym z jedynych obozów koncentracyjnych, w którym przetrzymywano tzw. osoby „unikające pracy” – osoby, które reżim osadzał jako „aspołeczne”, ponieważ nie mogły lub nie chciały znaleźć pracy zarobkowej. W późniejszym okresie w obozie SS osadzano również jeńców wojennych różnych narodowości (m.in. amerykańskich), bojowników ruchu oporu, wybitnych byłych urzędników państwowych z krajów okupowanych przez Niemcy oraz zagranicznych robotników przymusowych.
W 1944 roku w pobliżu budynku administracji obozu w Buchenwaldzie władze obozu utworzyły „specjalny kompleks” dla wybitnych niemieckich więźniów politycznych. W sierpniu 1944 roku załoga SS zamordowała w Buchenwaldzie Ernsta Thälmanna, przewodniczącego Komunistycznej Partii Niemiec przed dojściem Hitlera do władzy w 1933 roku, po przetrzymywaniu go tam przez kilka lat.
Eksperymenty medyczne w Buchenwaldzie
Od 1941 roku w specjalnych barakach w północnej części obozu głównego kilku lekarzy i naukowców prowadziło w Buchenwaldzie program eksperymentów medycznych na więźniach. Eksperymenty medyczne mające na celu sprawdzenie skuteczności szczepionek i metod leczenia chorób zakaźnych, takich jak tyfus, dur brzuszny, cholera i błonica, spowodowały śmierć setek osób.
W 1944 r. duński lekarz dr Carl Vaernet rozpoczął serię eksperymentów medycznych na więźniach Buchenwaldu. Carl Vaernet rozpoczął serię eksperymentów, które według niego miały „wyleczyć” homoseksualnych więźniów poprzez przeszczepy hormonalne.
Praca przymusowa i podobozy
Podczas II wojny światowej system obozów w Buchenwaldzie stał się ważnym źródłem pracy przymusowej. Liczba więźniów szybko rosła i do lutego 1945 roku osiągnęła 112 000. Władze obozowe zatrudniały więźniów Buchenwaldu w Niemieckich Zakładach Wyposażenia (Deutsche-Ausrüstungs-Werke; DAW), przedsiębiorstwie należącym i zarządzanym przez SS, w warsztatach obozowych oraz w obozowym kamieniołomie. W lutym 1942 r. firma Gustloff utworzyła w Buchenwaldzie podobóz dla swoich zakładów zbrojeniowych, a w marcu 1943 r. otworzyła przy obozie dużą fabrykę amunicji. Ukończona w 1943 r. bocznica kolejowa połączyła obóz ze stacjami towarowymi w Weimarze, ułatwiając transport zaopatrzenia wojennego.
Buchenwald zarządzał co najmniej 88 podobozami położonymi na terenie całych Niemiec, od Düsseldorfu w Nadrenii po granicę z Protektoratem Czech i Moraw na wschodzie. Władze SS oraz dyrektorzy firm (zarówno państwowych, jak i prywatnych) zatrudniali więźniów w obozach satelickich, głównie w fabrykach zbrojeniowych, kamieniołomach i na budowach. Okresowo załoga SS przeprowadzała selekcje w całym systemie obozów w Buchenwaldzie i wysyłała więźniów zbyt słabych lub niepełnosprawnych do tzw. ośrodków eutanazji, jak np. w Bernburgu, gdzie w ramach operacji 14f13, polegającej na rozszerzeniu eutanazji na chorych i wycieńczonych więźniów obozów koncentracyjnych, byli oni gazowani. Lekarze SS lub sanitariusze zabijali zastrzykami fenolu innych więźniów niezdolnych do pracy.
Legalizacja Buchenwaldu
W miarę jak wojska radzieckie przechodziły przez Polskę, Niemcy ewakuowali tysiące więźniów obozów koncentracyjnych z zagrożonych terenów okupowanych przez Niemców. Po długich, brutalnych marszach, ponad 10 000 słabych i wyczerpanych więźniów z Auschwitz i Gross-Rosen, w większości Żydów, dotarło do Buchenwaldu w styczniu 1945 r.
Na początku kwietnia 1945 r., kiedy do obozu zbliżyły się wojska amerykańskie, Niemcy rozpoczęli ewakuację około 28 000 więźniów z obozu macierzystego i dodatkowych kilku tysięcy więźniów z podobozów Buchenwaldu. Około jednej trzeciej więźniów zmarło z wycieńczenia w drodze lub wkrótce po przybyciu na miejsce albo zostało rozstrzelanych przez SS. Wiele istnień ludzkich uratowała podziemna organizacja ruchu oporu w Buchenwaldzie, której członkowie zajmowali kluczowe stanowiska administracyjne w obozie. Utrudniali oni wykonywanie rozkazów nazistów i opóźniali ewakuację. 11 kwietnia 1945 r., w oczekiwaniu na wyzwolenie, wygłodzeni i wycieńczeni więźniowie przypuścili szturm na wieże strażnicze, przejmując kontrolę nad obozem. Późnym popołudniem do Buchenwaldu wkroczyły wojska amerykańskie. Żołnierze 6 Dywizji Pancernej, wchodzącej w skład 3 Armii, zastali w obozie ponad 21 000 osób.
Od lipca 1937 do kwietnia 1945 roku SS uwięziło w Buchenwaldzie około 250 000 osób ze wszystkich krajów Europy. Dokładne dane dotyczące śmiertelności w Buchenwaldzie można jedynie szacować, gdyż władze obozowe nigdy nie zarejestrowały znacznej liczby więźniów. SS zamordowało w systemie obozowym w Buchenwaldzie co najmniej 56 000 więźniów płci męskiej, w tym około 11 000 Żydów.
Wizyta Baracka Obamy w 2009 roku
Prezydent Barack Obama odwiedził obóz koncentracyjny w Buchenwaldzie w Niemczech 5 czerwca 2009 roku. W przemówieniu wygłoszonym w tym miejscu odrzucił zaprzeczanie Holokaustowi. 6 czerwca 2009 r. minęła 65. rocznica D-Day. Prapradziadek Obamy, Charlie Payne, w 1945 roku służył w armii amerykańskiej i był jednym z wyzwolicieli Ohrdruf, satelitarnego obozu pracy przymusowej w pobliżu Buchenwaldu.