Georges-Eugène Haussmann

Pochodzenie i wczesna kariera

Haussmann urodził się 27 marca 1809 r. przy 53 Rue du Faubourg-du-Roule, w dzielnicy Beaujon w Paryżu, jako syn Nicolasa-Valentina Haussmanna i Ève-Marie-Henriette-Caroline Dentzel, oboje z rodzin niemieckich. Jego dziadek Nicolas był deputowanym do Zgromadzenia Ustawodawczego i Konwentu Narodowego, administratorem departamentu Seine-et-Oise i komisarzem wojskowym. Jego dziadek ze strony matki był generałem i deputowanym Konwentu Narodowego: Georges Frédéric Dentzel, baron Pierwszego Cesarstwa Napoleona.

Począł naukę w Collège Henri-IV i w Lycée Condorcet w Paryżu, a następnie rozpoczął studia prawnicze. W tym samym czasie studiował muzykę w Konserwatorium Paryskim, ponieważ był utalentowanym muzykiem. Haussmann przyłączył się do ojca jako powstaniec w rewolucji lipcowej 1830 roku, która obaliła króla Burbonów Karola X na rzecz jego kuzyna Ludwika Filipa, księcia Orleanu.

Ożenił się 17 października 1838 roku w Bordeaux z Octavie de Laharpe. Mieli dwie córki: Henriette, która w 1860 roku poślubiła bankiera Camille’a Dollfusa, i Valentine, która w 1865 roku wyszła za wicehrabiego Maurice’a Pernéty’ego, szefa sztabu swojego departamentu. Valentine rozwiodła się z Pernétym w 1891 roku. Następnie wyszła za mąż za Georges’a Renouarda (1843-1897).

21 maja 1831 roku Haussmann rozpoczął karierę w administracji publicznej; został mianowany sekretarzem generalnym prefektury departamentu Vienne w Poitiers; następnie, 15 czerwca 1832 roku, został zastępcą prefekta Yssingeaux. Mimo że okazał się pracowitym i zdolnym przedstawicielem rządu, jego arogancja, dyktatorski sposób bycia i nawyk utrudniania pracy przełożonym sprawiły, że był ciągle pomijany przy awansach na prefekta. Od 9 października 1832 roku był zastępcą prefekta w departamencie Lot-et-Garonne w Nérac, od 19 lutego 1840 roku w departamencie Ariège w Saint-Girons, a od 23 listopada 1841 roku w departamencie Gironde w Blaye.

Wyłącznie po rewolucji 1848 roku, która zmiotła monarchię lipcową, ustanawiając na jej miejsce II Republikę, losy Haussmanna uległy zmianie. Louis-Napoleon Bonaparte, siostrzeniec Napoleona Bonaparte, został pierwszym wybranym prezydentem Francji w 1848 roku. Haussmann udał się do Paryża w styczniu 1849 roku, aby spotkać się z ministrem spraw wewnętrznych i nowym prezydentem. Uznano go za lojalnego przedstawiciela służby cywilnej monarchii lipcowej i wkrótce po ich spotkaniu Ludwik Napoleon przyznał Haussmannowi awans na prefekta departamentu Var w Draguignan. W 1850 roku został prefektem departamentu Yonne, a w 1851 roku został mianowany prefektem Gironde z Bordeaux.

W 1850 roku, Ludwik Napoleon rozpoczął ambitny projekt połączenia Luwru z Hôtel de Ville w Paryżu poprzez przedłużenie Rue de Rivoli i stworzenie nowego parku, Bois de Boulogne, na obrzeżach miasta, ale był zirytowany powolnym postępem poczynionym przez urzędującego prefekta Sekwany, Jean-Jacques Berger. Ludwik-Napoleon cieszył się dużą popularnością, ale konstytucja II Republiki Francuskiej uniemożliwiła mu ubieganie się o reelekcję. Choć miał do dyspozycji większość głosów w legislaturze, nie posiadał większości dwóch trzecich potrzebnych do zmiany konstytucji. Pod koniec grudnia 1851 r. dokonał zamachu stanu, a w 1852 r. ogłosił się cesarzem Francuzów pod tytułem Napoleon III. Plebiscyt w listopadzie 1852 roku przytłaczającą większością głosów zatwierdził objęcie tronu przez Napoleona, który wkrótce rozpoczął poszukiwania nowego prefekta Sekwany, aby zrealizować swój program odbudowy Paryża.

Minister spraw wewnętrznych cesarza, Victor de Persigny, przeprowadził rozmowy z prefektami Rouen, Lille, Lyonu, Marsylii i Bordeaux, aby ubiegać się o stanowisko w Paryżu. W swoich wspomnieniach opisał rozmowę z Haussmannem:

„To właśnie Monsieur Haussmann zrobił na mnie największe wrażenie. To dziwne, ale przemawiały do mnie nie tyle jego talenty i niezwykła inteligencja, co wady charakteru. Miałem przed sobą jednego z najbardziej niezwykłych ludzi naszych czasów; dużego, silnego, energicznego, a jednocześnie sprytnego i przebiegłego, o duchu pełnym zasobów. Ten zuchwały człowiek nie bał się pokazać, kim jest. … Opowiedział mi o wszystkich swoich osiągnięciach w czasie swojej kariery administracyjnej, niczego nie pomijając; mógłby mówić bez przerwy przez sześć godzin, bo to był jego ulubiony temat, on sam. Wcale nie byłem niezadowolony. … Wydawało mi się, że był on dokładnie tym człowiekiem, którego potrzebowałem do walki z ideami i uprzedzeniami całej szkoły ekonomii, z przebiegłymi ludźmi i sceptykami pochodzącymi z giełdy, z tymi, którzy nie byli zbyt skrupulatni w swoich metodach; był właśnie tym człowiekiem. Podczas gdy dżentelmen o najwznioślejszym duchu, bystry, o najprostszym i najszlachetniejszym charakterze, niechybnie poniósłby klęskę, ten energiczny atleta… pełen zuchwałości i umiejętności, zdolny przeciwstawiać środki zaradcze lepszym środkom zaradczym, pułapki sprytniejszym pułapkom, z pewnością odniósłby sukces. Opowiedziałem mu o pracach w Paryżu i zaproponowałem, że powierzę mu kierownictwo.”

Persigny wysłał go do Napoleona III z rekomendacją, że jest dokładnie tym człowiekiem, który jest potrzebny do realizacji jego planów odnowy Paryża. Napoleon mianował go prefektem Sekwany 22 czerwca 1853 roku, a 29 czerwca cesarz powierzył mu misję uczynienia miasta zdrowszym, mniej zatłoczonym i bardziej okazałym. Haussmann piastował to stanowisko do 1870 r.

Przebudowa ParyżaEdit

Aleja de l’Opéra, jeden z nowych bulwarów stworzonych przez Napoleona III i Haussmanna. Nowe budynki na bulwarach musiały mieć tę samą wysokość i ten sam podstawowy projekt fasady, a wszystkie były wyłożone kremowym kamieniem, nadając centrum miasta charakterystyczną harmonię.

Napoleon III i Haussmann rozpoczęli serię ogromnych projektów robót publicznych w Paryżu, zatrudniając dziesiątki tysięcy robotników, aby poprawić warunki sanitarne, zaopatrzenie w wodę i obieg ruchu w mieście. Napoleon III zainstalował w swoim gabinecie ogromną mapę Paryża, na której zaznaczył kolorowymi liniami miejsca, w których chciał, aby znajdowały się nowe bulwary. Częściowo system bulwarów został zaplanowany jako mechanizm ułatwiający rozmieszczenie wojsk i artylerii, jednak jego głównym celem było rozwiązanie problemu ruchu ulicznego w mieście i połączenie jego charakterystycznych budynków. On i Haussmann spotykali się prawie codziennie, aby przedyskutować projekty i pokonać ogromne przeszkody i opozycję, które napotykali budując nowy Paryż.

Populacja Paryża podwoiła się od 1815 roku, bez zwiększenia jego powierzchni. Aby pomieścić rosnącą liczbę ludności i tych, którzy zostali wypchnięci z centrum przez nowe bulwary i place, które Napoleon III planował zbudować, wydał dekret o przyłączeniu jedenastu okolicznych gmin i zwiększeniu liczby arrondissements z dwunastu do dwudziestu, co powiększyło miasto do jego współczesnych granic.

Przez prawie dwie dekady panowania Napoleona III i przez dekadę po nim większość Paryża była ogromnym placem budowy. Aby zapewnić miastu dostęp do świeżej wody, jego inżynier hydraulik Eugeniusz Belgrand zbudował nowy akwedukt doprowadzający czystą wodę z rzeki Vanne w Szampanii oraz nowy ogromny zbiornik w pobliżu przyszłego Parku Montsouris. Te dwie prace zwiększyły zaopatrzenie Paryża w wodę z 87 000 do 400 000 metrów sześciennych wody dziennie. Położył setki kilometrów rur, aby rozprowadzić wodę po całym mieście, a także zbudował drugą sieć, wykorzystując mniej czystą wodę z Ourq i Sekwany, do mycia ulic i podlewania nowego parku i ogrodów. Całkowicie przebudował paryską kanalizację i zainstalował kilometry rur, aby rozprowadzić gaz do tysięcy nowych latarni wzdłuż paryskich ulic.

Zacząwszy od 1854 roku, w centrum miasta, robotnicy Haussmanna zburzyli setki starych budynków i wycięli osiemdziesiąt kilometrów nowych alei, łączących centralne punkty miasta. Budynki wzdłuż tych alei musiały być tej samej wysokości i w podobnym stylu, a także być wyłożone kremowym kamieniem, tworząc jednolity wygląd paryskich bulwarów. Victor Hugo wspominał, że prawie nie można było odróżnić, do czego służył dom przed tobą: do teatru, sklepu czy biblioteki. Haussmann zdołał odbudować miasto w ciągu 17 lat. „Według jego własnych szacunków nowe bulwary i otwarte przestrzenie wysiedliły 350 000 ludzi; … do 1870 roku jedna piąta ulic w centrum Paryża była jego dziełem; wydał … 2,5 miliarda franków na miasto; … jeden na pięciu paryskich robotników był zatrudniony w handlu budowlanym”.

Aby połączyć miasto z resztą Francji, Napoleon III zbudował dwie nowe stacje kolejowe: Gare de Lyon (1855) i Gare du Nord (1864). Ukończył budowę Les Halles, wielkiego targu produktów żelaznych w szkle w centrum miasta, i zbudował nowy szpital miejski, Hôtel-Dieu, w miejscu rozpadających się średniowiecznych budynków na Ile de la Cite. Znakiem rozpoznawczym architektury była Opera Paryska, największy teatr na świecie, zaprojektowany przez Charlesa Garniera, wieńczący centrum nowego Paryża Napoleona III. Kiedy cesarzowa Eugenia zobaczyła model opery i zapytała architekta, jaki jest jej styl, Garnier odpowiedział po prostu: „Napoleon Trzeci.”

Napoleon III chciał również zbudować nowe parki i ogrody dla rekreacji i wypoczynku paryżan, zwłaszcza tych w nowych dzielnicach rozrastającego się miasta.

Napoleon III zainspirował się wspomnieniami o parkach w Londynie, zwłaszcza o Hyde Parku, gdzie spacerował i przechadzał się powozem na wygnaniu, ale chciał budować na znacznie większą skalę. Współpracując z Haussmannem i Jean-Charles Adolphe Alphandem, inżynierem, który kierował nową Służbą Promenad i Plantacji, opracował plan czterech wielkich parków w kardynalnych punktach kompasu wokół miasta. Tysiące robotników i ogrodników zaczęło kopać jeziora, budować kaskady, sadzić trawniki, kwietniki, drzewa, budować chatki i groty. Napoleon III stworzył Bois de Boulogne (1852-1858) na zachód od Paryża: Bois de Vincennes (1860-1865) na wschód; Parc des Buttes-Chaumont (1865-1867) na północ i Parc Montsouris (1865-1878) na południe.

Oprócz budowy czterech dużych parków Haussmann zlecił renowację i ponowne obsadzenie starszych parków miejskich, w tym Parc Monceau, należącego niegdyś do rodziny Orleans, oraz Jardin du Luxembourg. Stworzył również około dwudziestu małych parków i ogrodów w dzielnicach, jako miniaturowe wersje swoich dużych parków. Alphand nazwał te małe parki „zielonymi i kwitnącymi salonami”. Zamiarem Napoleona było, aby w każdej z osiemdziesięciu dzielnic Paryża znajdował się jeden park, tak aby nikt nie był oddalony od takiego parku o więcej niż dziesięć minut spacerem. Parki odniosły natychmiastowy sukces wśród wszystkich klas ludności Paryża.

„Baron Haussmann”

Aby podziękować Haussmannowi za jego pracę, Napoleon III zaproponował w 1857 roku, aby Haussmann został członkiem francuskiego Senatu i nadał mu tytuł honorowy, tak jak zrobił to w przypadku niektórych swoich generałów. Haussmann poprosił o tytuł barona, który, jak sam stwierdził w swoich pamiętnikach, był tytułem jego dziadka ze strony matki, Georgesa Frédérica, barona Dentzela, generała za czasów pierwszego Napoleona, którego Haussmann był jedynym żyjącym męskim potomkiem. Jak wynika z jego wspomnień, żartował, że mógłby rozważyć nadanie mu tytułu aqueduc (kalambur od francuskich słów „diuk” i „akwedukt”), ale taki tytuł nie istniał. To użycie tytułu barona nie zostało jednak oficjalnie usankcjonowane, a on sam pozostał, zgodnie z prawem, Monsieur Haussmann.

UpadekEdit

Podczas pierwszej połowy panowania Napoleona III francuski ustawodawca miał bardzo mało realnej władzy; wszystkie decyzje podejmował cesarz. Jednak od 1860 r. Napoleon postanowił zliberalizować Cesarstwo i dać ustawodawcom realną władzę. Członkowie opozycji w parlamencie coraz częściej kierowali swoją krytykę Napoleona III w stronę Haussmanna, krytykując jego wydatki i arogancki stosunek do parlamentu.

Koszty projektów odbudowy również szybko rosły. W grudniu 1858 roku Rada Stanu orzekła, że właściciel nieruchomości, którego ziemia została wywłaszczona, mógł zatrzymać ziemię, która nie była potrzebna do budowy ulicy, co znacznie zwiększyło koszty wywłaszczenia. Właściciele nieruchomości stali się również o wiele bardziej sprytni w żądaniu wyższych opłat za swoje budynki, często tworząc w nich fikcyjne sklepy i przedsiębiorstwa. Koszt wywłaszczeń skoczył z 70 milionów franków w przypadku pierwszych projektów do około 230 milionów franków w przypadku drugiej fali projektów. W 1858 roku Cour des Comptes, który nadzorował finanse Cesarstwa, orzekł, że Caisses des Grands Travaux działały nielegalnie, udzielając „ukrytych pożyczek” prywatnym firmom. Sąd orzekł, że takie pożyczki musiały być zatwierdzone przez parlament. Parlament został poproszony o zatwierdzenie pożyczki w wysokości 250 milionów franków w 1865 roku i kolejnych 260 milionów franków w 1869 roku. Członkowie opozycji byli szczególnie oburzeni, gdy w 1866 roku cesarz zabrał część Luksemburga, aby zrobić miejsce na nową aleję między Ogrodem Luksemburskim a Obserwatorium, i zniszczył starą szkółkę ogrodową, która znajdowała się między rue August Comte, rue d’Assas i aleją Obserwatorium. Kiedy cesarz i cesarzowa uczestniczyli w przedstawieniu w teatrze Odeon w pobliżu Ogrodów Luksemburskich, widzowie krzyczeli „Odrzućcie Haussmanna!” i szydzili z cesarza. Mimo to cesarz stanął po stronie Haussmanna.

Jeden z liderów opozycji parlamentarnej wobec Napoleona, Jules Ferry, w 1867 roku wyśmiał praktyki księgowe Haussmanna w książce Les Comptes fantastiques de Haussmann, czyli „Fantastyczne rachunki Haussmanna”. Republikańska opozycja wobec Napoleona III zdobyła wiele miejsc w parlamencie w wyborach w 1869 roku i nasiliła krytykę Haussmanna. Napoleon III poddał się tej krytyce i mianował przywódcę opozycji i zagorzałego krytyka Haussmanna, Emile’a Olliviera, swoim nowym premierem. Haussmann został poproszony o rezygnację. Haussmann odmówił rezygnacji i został zwolniony z obowiązków przez cesarza. Sześć miesięcy później, podczas wojny francusko-niemieckiej, Napoleon III został pojmany przez Niemców, a Cesarstwo zostało obalone.

W swoich wspomnieniach Haussmann tak skomentował swoją dymisję: „W oczach paryżan, którzy lubią rutynę w rzeczach, ale są zmienni, gdy chodzi o ludzi, popełniłem dwie wielkie krzywdy; w ciągu siedemnastu lat zaburzyłem ich codzienne zwyczaje, wywracając Paryż do góry nogami, a oni musieli patrzeć na tę samą twarz prefekta w Hotelu de Ville. To były dwie niewybaczalne skargi.”

Po upadku Napoleona III, Haussmann spędził około roku za granicą, ale powrócił do życia publicznego w 1877 roku, kiedy został posłem Bonapartystów z Ajaccio. Jego późniejsze lata były zajęte przygotowaniem jego Mémoires (trzy tomy, 1890-1893).

ŚmierćEdit

Haussmann zmarł w Paryżu 11 stycznia 1891 roku w wieku 82 lat i został pochowany na cmentarzu Père Lachaise. Jego żona, Louise-Octavie de la Harpe, zmarła zaledwie osiemnaście dni wcześniej. W chwili śmierci mieszkali w apartamencie przy rue Boissy d’Anglas 12, niedaleko Place de la Concorde. W testamencie ich majątek został przekazany rodzinie ich jedynej żyjącej córki, Valentine Haussmann.

• Georges-Eugène Haussmann i Napoleon III dokonali oficjalnej aneksji jedenastu gmin wokół Paryża do miasta. W wyniku aneksji wielkość miasta wzrosła z dwunastu do obecnych dwudziestu arrondissements. Obraz autorstwa Adolphe’a Yvona

• Opera Paryska była centralnym punktem nowego Paryża Napoleona III. Architekt, Charles Garnier, określił jej styl po prostu jako „Napoleon Trzeci”.

• Bois de Boulogne, zbudowane przez Napoleona III i Haussmanna w latach 1852-1858, zostało zaprojektowane jako miejsce relaksu i rekreacji dla wszystkich klas społecznych Paryża.