Populacja północnej i zachodniej Nawarry jest w dużej mierze pochodzenia baskijskiego, a wczesna historia regionu jest historią Basków. Przełęcz Roncesvalles, która prowadzi z Francji do Nawarry, uczyniła ten region strategicznie ważnym już na początku jego historii. Baskowie skutecznie bronili się przed mauretańskimi najeźdźcami, jak również przed Frankami; dominacja Karola Wielkiego, który podbił Nawarrę w 778 roku, była krótkotrwała. W 824 r. baskijski wódz Iñigo Aritza został wybrany na króla Pampeluny, która pod rządami jego następców została rozbudowana i stała się znana jako królestwo Nawarry. Swoje apogeum osiągnęło za panowania Sancho III (panował w latach 1000-1035), który ożenił się z dziedziczką Kastylii i rządził niemal całą chrześcijańską Hiszpanią.
Po śmierci Sancho królestwa hiszpańskie zostały ponownie podzielone (na Nawarrę, Aragonię i Kastylię). Królestwo Nawarry obejmowało wówczas obecną prowincję Nawarrę, Kraj Basków (utracony później na rzecz Kastylii) oraz, na północ od Pirenejów, okręg zwany Dolną Nawarrą, obecnie część Francji. W 1305 r. Nawarra przeszła w ręce króla Francji Filipa IV. Nawarra pozostała przy koronie francuskiej aż do śmierci (1328) Karola IV, kiedy to przeszła w ręce siostrzenicy Karola, którego syn, Karol II (Karol Zły), odegrał ważną rolę w wojnie stuletniej i w ówczesnych niepokojach społecznych we Francji. W 1479 r. Nawarra przeszła przez małżeństwo do hrabiów Foix, a następnie do rodu Albretów. Ferdynand V (Ferdynand Katolicki), po pokonaniu Jeana d’Albret, zaanektował większą część Nawarry w 1515 r. Obszar na północ od Pirenejów (Dolna Nawarra) pozostał niezależnym królestwem aż do momentu włączenia go (1589) do korony francuskiej, kiedy Henryk III z Nawarry został królem Francji Henrykiem IV. Została ona połączona z Béarn w jedną francuską prowincję.
Do Rewolucji Francuskiej królowie Francji nosili dodatkowy tytuł króla Nawarry. Ponieważ reszta Nawarry znajdowała się w rękach hiszpańskich, królowie Hiszpanii również nosili (do 1833 r.) tytuł króla Nawarry. W tym okresie Nawarra cieszyła się specjalnym statusem w ramach monarchii hiszpańskiej; miała własne cortes, system podatkowy i odrębne prawa celne. W 1833 r. Nawarra stała się główną twierdzą karlistów, ale w 1839 r. uznała Izabelę II za królową. W nagrodę za lojalność w hiszpańskiej wojnie domowej Franco pozwolił Nawarrom zachować ich starożytne fueros, które były kartami przekazanymi przez koronę i określającymi system samorządowy.
- Wprowadzenie
- Ląd i gospodarka
- Historia