Owoce drzewa Manchineel. (Zdjęcie: Hans Hillewaert/CC BY-SA 3.0)
Przez wybrzeża Karaibów, Ameryki Środkowej, na północnych krańcach Ameryki Południowej, a nawet na południu Florydy, można znaleźć przyjemnie wyglądające, plażowe drzewo, często obrośnięte małymi, zielonkawo-żółtymi owocami, które wyglądają jak jabłka.
Można się pokusić o zjedzenie tych owoców. Nie jedzcie tych owoców. Możecie chcieć oprzeć rękę na pniu lub dotknąć gałęzi. Nie dotykaj pnia drzewa ani żadnych gałęzi. Nie stój pod drzewem ani nawet w jego pobliżu przez dłuższy czas. W pobliżu drzewa nie dotykaj oczu. Nie podnoś żadnych złowieszczo błyszczących, tropikalnie zielonych liści. Jeśli chcesz powoli, ale stanowczo odsunąć się od tego drzewa, nie znajdziesz żadnego argumentu u żadnego botanika, który je studiował.
Po tym wszystkim, podobno zabiło ono słynnego odkrywcę, Juana Ponce de Leon.
Jest to manchineel, znany czasami jako jabłko plażowe, lub bardziej dokładnie w krajach hiszpańskojęzycznych jako la manzanilla de la muerte, co tłumaczy się jako „małe jabłko śmierci” lub jako arbol de la muerte, „drzewo śmierci”.”
Znak ostrzegający przed drzewem Manchineel. (Fot. Scott Hughes/CC BY-SA 2.0)
„Ostrzeżenie: wszystkie części manchineela są skrajnie trujące. Treści zawarte w tym dokumencie mają charakter wyłącznie informacyjny. Interakcja z i spożycie jakiejkolwiek części tego drzewa może być śmiertelne” – piszą Michael G. Andreu i Melissa H. Friedman z University of Florida w krótkim przewodniku po tym drzewie. To nie jest przesada. Owoce, choć opisywane jako słodkie i smaczne, są wyjątkowo toksyczne. We współczesnej literaturze nie są znane przypadki śmiertelne, choć z pewnością jest możliwe, że ludzie umierali z powodu zjedzenia owoców mandżinii. „Rozbitkowie, którzy zjedli owoce mandżurki, nie umarli gwałtowną śmiercią, lecz mieli stany zapalne i pęcherze wokół ust. U innych ludzi zdiagnozowano poważne problemy żołądkowe i jelitowe” – mówi Roger Hammer, przyrodnik i botanik, który napisał wiele książek o florze Florydy.
Na szczęście mamy opis tego, jak to jest zjeść ten owoc; Mother Nature Network informuje nas o pracy napisanej przez radiologa Nicolę Strickland, która nierozważnie połknęła owoc manchineel w 2000 roku na karaibskiej wyspie Tobago. Cytat z jej pracy:
Pośpiesznie wzięłam kęs tego owocu i uznałam go za przyjemnie słodki. Moja przyjaciółka również wzięła kęs (za moją sugestią). Chwilę później zauważyliśmy dziwne pieprzowe uczucie w ustach, które stopniowo przerodziło się w pieczenie, rozdzierające uczucie i ucisk w gardle. Objawy nasilały się przez kilka godzin, aż w końcu ledwo mogliśmy przełknąć stały pokarm z powodu przeszywającego bólu i uczucia ogromnego, blokującego gardło guzka. Niestety, ból nasilał się pod wpływem większości napojów alkoholowych, choć łagodnie łagodziła go pina colada, ale bardziej samo mleko.
Przez następne osiem godzin nasze objawy ustne powoli zaczęły ustępować, ale nasze szyjne węzły chłonne stały się bardzo delikatne i łatwo wyczuwalne. Opowiadanie o naszych doświadczeniach miejscowym wywołało szczere przerażenie i niedowierzanie, tak trująca była reputacja tego owocu.
Popiół, biały i mleczny, jest spektakularnie toksyczny; powoduje pęcherze przypominające oparzenia przy każdym kontakcie ze skórą, a jeśli jesteś wystarczająco niefortunny, aby dostać go do oczu, tymczasowa ślepota jest bardzo prawdopodobna. Sok ten znajduje się na całym drzewie, także na korze i liściach, więc wiesz, nie dotykaj niczego z tego.
Toksyczne drzewo Manchineel. (Fot. Yinan Chen/Public Domain)
Szczególne toksyny znajdujące się w tym soku i w owocach pozostają częściowo nieznane, ale nie niewykorzystane. Rdzenne ludy Karaibów znały to drzewo i używały go do wielu celów; sok, w szczególności, był używany do napinania strzał. „Uważa się, że Calusa użyli go w ten sposób, aby zabić Juana Ponce de Leon podczas jego drugiej wyprawy na Florydę w 1521 roku” – mówi Hammer.
Manchineel należy do rodziny roślin znanych jako ostrokrzewy. (Nazwa pochodzi od „oczyszczać”, ponieważ, chociaż wszystkie te rośliny mają toksyczne soki, toksyczność jest różna, a niektóre mogą być używane jako środek przeczyszczający). Ostrokrzewy występują na całym świecie w różnych formach, od maleńkich roślin przypominających zioła do dużych krzewów i drzew. Manchineel jest jednym z największych, osiągając do 50 stóp wysokości, ale pomimo swojej niebezpiecznej reputacji nie jest najbardziej znany – to poinsecja, bardziej świąteczny kuzyn manchineela.
Juan Ponce de Leon. Strzała, która go zabiła, była podobno nasączona sokiem z drzewa Manchineel. (Zdjęcie: Public Domain)
Manchineel ma tendencję do życia wzdłuż wybrzeża, zwłaszcza w słonawej wodzie. Ogólnie rzecz biorąc, lubi te same środowiska, co namorzyny, choć nie jest nigdzie tak powszechny. Na Florydzie (i w USA w ogóle), manchineel jest zagrożone, ale ma tendencję do występowania w klastrach. Zakładając, że chcesz znaleźć jeden z jakiegoś powodu, to jest najbardziej powszechne w sekcji Flamingo w Everglades National Park, wraz z niektórych mniejszych wysp Floridian jak Elliott Key i Key Largo. „Istnieją inne bardzo małe populacje w innych miejscach w Keys”, mówi Hammer. „Jest dość powszechny wokół niektórych przybrzeżnych lasów namorzynowych w pobliżu Flamingo.”
Przyglądając się mandżurowi byłem najbardziej ciekawy jego miejsca w chaotycznych ekosystemach południowej Florydy i Karaibów. Zastanawiałem się, jaki może być ewolucyjny powód, dla którego drzewo może być tak toksyczne? Sok jest dość łatwy do wytłumaczenia, jako metoda odstraszania roślinożerców, którzy w przeciwnym razie chcieliby zaszkodzić drzewu zjadając jego liście lub korę. Ale owoce szczególnie mnie zaskoczyły: owoce są zazwyczaj zaprojektowane tak, aby oszukać zwierzęta do rozsiewania nasion, ponieważ drzewa nie mogą same rozsiewać nasion. Drzewo chce, aby zwierzęta zjadły owoc; zwierzę, w idealnej sytuacji, zje owoc i wysieje nasiona gdzieś indziej, rozrzucając je z miłą pomocą nawozu (czytaj: kupy), aby pomóc im wyrosnąć w nowym miejscu.
Poinsecja należy do tej samej rodziny roślin co mandżur. (Zdjęcie: Marcus Hsieh/.com)
Hammer mówi, że ssaki generalnie uważają owoce mandżinii za całkowicie toksyczne; ich linneńska (znana również jako łacińska lub naukowa) nazwa to Hippomane mancinella, co tłumaczy się jako „małe jabłko, które doprowadza konie do szału”, pokazując, że nie jesteśmy jedynym gatunkiem, dla którego owoce te są problematyczne. Iguany wydają się odporne na toksyny, a w niektórych częściach Ameryki Środkowej i Południowej rzeczywiście jedzą owoce i rozpraszają nasiona.
Ale legwany nie są rodzime dla południowej Florydy; te kilka, które tam są, są jak Tajemnicza Małpa z Tampy, obcokrajowcy, którzy zostali wrzuceni do ekosystemu i znaleźli go do swoich upodobań. Zamiast tego, mówi Hammer, Floridian manchineels patrzeć nie do zwierząt, ale do mórz o pomoc w rozprzestrzenianiu nasion. „W dużej części swojego zasięgu jest gatunkiem przybrzeżnym, więc pływy i prądy morskie są jego głównym mechanizmem rozprzestrzeniania się” – mówi. Owoce spadają z drzewa do pobliskiej wody, a dzięki swojej pływalności są przenoszone przez pływy gdzie indziej. W końcu owoce gniją i nasiona mogą wyrosnąć. To nie jest rzadka metoda rozprzestrzeniania się nasion, wykorzystywana również przez tak popularne rośliny jak palma kokosowa.
Okrzyk wodny plamisty, czyli cicuta maculata, również występuje na Florydzie i jest o wiele bardziej toksyczny. (Zdjęcie: Public Domain)
Toksyczność dla ludzi, chociaż, to jest tajemnica. „Naprawdę nie ma ewolucyjnej odpowiedzi na to, że jest toksyczny, poza tym, że jest to biologiczny błąd, ponieważ z pewnością nie zyskuje nic będąc toksycznym dla ludzi” – mówi Hammer. Może to być po prostu pozostałość z jakiegoś punktu w historii ewolucji, kiedy drzewo musiało zniechęcać zwierzęta do jedzenia go; owoc nic nie zyskuje, ale ponieważ jego nasiona mogą być rozproszone przez wodę, nie traci też wiele. (Nie wszystko jednak jest złe. Drewno było używane do celów nieśmiercionośnych, a nawet cenione do niektórych celów, takich jak produkcja szafek i zastawy stołowej. Aby nadawało się do użytku, musi zostać spalone u podstawy, aby je ściąć – nikt nie ma żadnego interesu w tym, aby wejść tam z siekierą i rąbać w pień mandżinela – a następnie suszyć przez kilka dni na słońcu, aby zneutralizować sok.)
Co ciekawe, chociaż Hammer potwierdza, że mandżinel jest najbardziej śmiercionośnym drzewem w kraju, mówi, że nie jest to najbardziej śmiercionośna roślina. „Są inne rośliny (nie drzewa) na Florydzie, które są o wiele bardziej toksyczne niż manchineel, a jedną z nich jest cykuta plamista (Cicuta maculata). Ćwierć cala łodygi wystarczy, by zabić człowieka” – mówi, nazywając ją „prawdopodobnie najbardziej gwałtownie trującą rośliną na kontynencie północnoamerykańskim”. Oczywiście, występuje ona również na Florydzie – najdziwniejszym, najbardziej fascynującym i najwyraźniej najbardziej zdradliwym ekosystemie Ameryki.