Okaleczanie żeńskich narządów płciowych (FGM) obejmuje wszystkie procedury, które obejmują częściowe lub całkowite usunięcie zewnętrznych żeńskich narządów płciowych lub inne uszkodzenie żeńskich narządów płciowych z powodów pozamedycznych.
Praktyka ta jest najczęściej wykonywana przez tradycyjnych obrzezaczy, którzy często odgrywają inne centralne role w społecznościach, takie jak uczestniczenie w porodach. W wielu miejscach pracownicy służby zdrowia wykonują FGM, ponieważ są przekonani, że zabieg ten jest bezpieczniejszy, gdy jest medykalizowany1. WHO zdecydowanie wzywa pracowników służby zdrowia, aby nie wykonywali FGM.
FGM jest uznawane na arenie międzynarodowej za naruszenie praw człowieka w odniesieniu do dziewcząt i kobiet. Odzwierciedla głęboko zakorzenioną nierówność między płciami i stanowi skrajną formę dyskryminacji kobiet. Prawie zawsze jest wykonywana na nieletnich i stanowi pogwałcenie praw dziecka. Praktyka ta narusza również prawa osoby do zdrowia, bezpieczeństwa i integralności fizycznej, prawo do wolności od tortur i okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, a także prawo do życia, gdy procedura prowadzi do śmierci.
Typy FGM
Okaleczanie żeńskich narządów płciowych jest sklasyfikowane w 4 głównych typach.
- Typ 1: jest to częściowe lub całkowite usunięcie żołędzi łechtaczki (zewnętrzna i widoczna część łechtaczki, która jest wrażliwą częścią żeńskich narządów płciowych), i/lub napletka/kapturka łechtaczki (fałd skóry otaczający żołądź łechtaczki).
- Typ 2: jest to częściowe lub całkowite usunięcie żołędzi łechtaczki i labia minora (wewnętrzne fałdy sromu), z lub bez usuwania labia majora (zewnętrzne fałdy skóry sromu ).
- Typ 3: znany również jako infibulacji, jest to zwężenie otworu pochwy poprzez tworzenie uszczelnienia pokrycia. Uszczelnienie jest tworzone przez przecięcie i zmianę położenia warg sromowych mniejszych lub warg sromowych większych, czasami przez zszycie, z usunięciem lub bez usunięcia napletka/kapturka łechtaczki i żołędzi (Typ I FGM).
- Typ 4: Obejmuje wszystkie inne szkodliwe procedury dotyczące żeńskich narządów płciowych w celach niemedycznych, np. nakłuwanie, przekłuwanie, nacinanie, skrobanie i kauteryzację obszaru narządów płciowych.
Deinfibulacja odnosi się do praktyki wycinania zamkniętego otworu pochwy kobiety, która została poddana infibulacji, co jest często konieczne dla poprawy zdrowia i samopoczucia, jak również w celu umożliwienia współżycia lub ułatwienia porodu.
Bez korzyści zdrowotnych, tylko szkody
FGM nie przynosi żadnych korzyści zdrowotnych, a szkodzi dziewczętom i kobietom na wiele sposobów. Polega na usuwaniu i uszkadzaniu zdrowej i normalnej tkanki żeńskich narządów płciowych, i zaburza naturalne funkcje ciała dziewcząt i kobiet. Ogólnie rzecz biorąc, ryzyko związane z okaleczeniem żeńskich narządów płciowych wzrasta wraz ze wzrostem stopnia jego ciężkości (co w tym przypadku odpowiada ilości uszkodzonej tkanki), chociaż wszystkie formy okaleczenia żeńskich narządów płciowych wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym.
Pośrednie powikłania mogą obejmować:
- silny ból
- nadmierne krwawienie (hemorrhage)
- obrzęk tkanki genitalnej
- gorączkę
- infekcje np, tężec
- problemy z układem moczowym
- problemy z gojeniem się ran
- uszkodzenie okolicznych tkanek narządów płciowych
- szok
- śmierć.
Długoterminowe powikłania mogą obejmować:
- problemy z układem moczowym (bolesne oddawanie moczu, infekcje dróg moczowych);
- problemy z pochwą (upławy, swędzenie, waginoza bakteryjna i inne infekcje);
- problemy menstruacyjne (bolesne miesiączki, trudności w oddawaniu krwi menstruacyjnej, itp.);
- blizny i keloidy;
- problemy seksualne (ból podczas stosunku, zmniejszenie satysfakcji, itp.);
- zwiększone ryzyko powikłań porodowych (trudny poród, nadmierne krwawienie, cesarskie cięcie, konieczność reanimacji dziecka, itp.) i zgonów noworodków;
- konieczność późniejszych operacji: na przykład zamknięcie lub zwężenie otworu pochwy (typ 3) może prowadzić do praktyki późniejszego rozcinania zamkniętej pochwy, aby umożliwić współżycie seksualne i poród (deinfibulacja). Czasami tkanka narządów płciowych jest zszywana ponownie kilka razy, w tym po porodzie, stąd kobieta przechodzi przez wielokrotne procedury otwierania i zamykania, co dodatkowo zwiększa zarówno natychmiastowe, jak i długoterminowe ryzyko;
- problemy psychologiczne (depresja, lęk, zespół stresu pourazowego, niska samoocena itp.);
Kto jest narażony na ryzyko?
FGM przeprowadza się głównie na młodych dziewczętach w okresie od niemowlęctwa do dojrzewania, a sporadycznie na dorosłych kobietach. Szacuje się, że ponad 3 miliony dziewcząt rocznie jest narażonych na ryzyko FGM.
Ponad 200 milionów żyjących obecnie dziewcząt i kobiet zostało poddanych tej praktyce, według danych z 30 krajów, w których istnieją dane dotyczące populacji. Praktyka ta występuje głównie w zachodnich, wschodnich i północno-wschodnich regionach Afryki, w niektórych krajach Bliskiego Wschodu i Azji, a także wśród migrantów z tych obszarów. FGM jest zatem problemem globalnym.
Kulturowe i społeczne czynniki wykonywania FGM
Przyczyny, dla których wykonywane są okaleczenia żeńskich narządów płciowych różnią się w zależności od regionu, jak również w czasie, i obejmują mieszankę czynników socjokulturowych w rodzinach i społecznościach. Najczęściej wymieniane powody to:
- Gdy okaleczanie żeńskich narządów płciowych jest konwencją społeczną (normą społeczną), presja społeczna, aby dostosować się do tego, co robią i robili inni, jak również potrzeba bycia akceptowanym społecznie i strach przed odrzuceniem przez społeczność, są silnymi motywami do utrwalania tej praktyki. W niektórych społecznościach FGM jest niemal powszechnie wykonywane i niekwestionowane.
- FGM jest często uważane za niezbędny element wychowania dziewczynki i sposób na przygotowanie jej do dorosłości i małżeństwa.
- FGM jest często motywowane przekonaniami na temat tego, co jest uważane za akceptowalne zachowanie seksualne. Ma ono na celu zapewnienie dziewictwa przedmałżeńskiego i wierności małżeńskiej. W wielu społecznościach uważa się, że FGM obniża libido kobiety, a tym samym pomaga jej oprzeć się pozamałżeńskim aktom seksualnym. Kiedy otwór pochwy jest zakryty lub zwężony (Typ 3), oczekuje się, że strach przed bólem związanym z jego otwarciem i obawa, że zostanie to odkryte, dodatkowo zniechęci kobiety z tym typem FGM do pozamałżeńskich stosunków seksualnych.
- Gdy wierzy się, że cięcie zwiększa szanse na zamążpójście, istnieje większe prawdopodobieństwo wykonania FGM.
- FGM jest związane z kulturowymi ideałami kobiecości i skromności, które obejmują przekonanie, że dziewczęta są czyste i piękne po usunięciu części ciała, które są uważane za nieczyste, niekobiece lub męskie.
- Chociaż żadne pisma religijne nie nakazują tej praktyki, praktykujący często wierzą, że ma ona poparcie religijne.
- Liderzy religijni zajmują różne stanowiska w odniesieniu do okaleczania żeńskich narządów płciowych: niektórzy promują ją, inni uważają ją za nieistotną dla religii, a jeszcze inni przyczyniają się do jej eliminacji.
- Lokalne struktury władzy i autorytetu, takie jak przywódcy społeczności, przywódcy religijni, obrzezacze, a nawet niektórzy członkowie personelu medycznego mogą przyczyniać się do podtrzymywania tej praktyki. Podobnie, gdy są poinformowani, mogą być skutecznymi orędownikami zaniechania FGM.
- W większości społeczeństw, gdzie FGM jest praktykowane, jest uważane za tradycję kulturową, co jest często używane jako argument za jego kontynuacją.
- W niektórych społeczeństwach, niedawne przyjęcie praktyki jest związane z kopiowaniem tradycji sąsiednich grup. Czasami rozpoczęła się ona jako część szerszego ruchu religijnego lub tradycyjnego odrodzenia.
Obciążenie finansowe dla krajów
WHO przeprowadziło badanie kosztów ekonomicznych leczenia powikłań zdrowotnych FGM i stwierdziło, że obecne koszty dla 27 krajów, w których dostępne były dane, wyniosły łącznie 1,4 mld USD w okresie jednego roku (2018). Oczekuje się, że kwota ta wzrośnie do 2,3 mld w ciągu 30 lat (2047), jeśli częstość występowania FGM pozostanie taka sama – co odpowiada 68% wzrostowi kosztów braku działania. Jednakże, jeśli kraje zrezygnują z FGM, koszty te zmniejszą się o 60% w ciągu następnych 30 lat.
Odpowiedź międzynarodowa
W oparciu o prace z poprzednich dekad, w 1997 roku WHO wydała wspólne oświadczenie przeciwko praktyce FGM wraz z Funduszem Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) i Funduszem Ludnościowym Narodów Zjednoczonych (UNFPA).
Od 1997 roku podjęto wielkie wysiłki w celu przeciwdziałania FGM, poprzez badania, pracę w społecznościach i zmiany w polityce publicznej. Postępy na poziomie międzynarodowym, krajowym i niższym obejmują:
- szersze zaangażowanie międzynarodowe w celu powstrzymania FGM;
- międzynarodowe organy monitorujące i rezolucje, które potępiają tę praktykę;
- zmienione ramy prawne i rosnące poparcie polityczne dla zakończenia FGM (obejmuje to prawo przeciwko FGM w 26 krajach w Afryce i na Bliskim Wschodzie, a także w 33 innych krajach, w których żyją populacje migrantów z krajów praktykujących FGM);
- częstość występowania FGM zmniejszyła się w większości krajów, a coraz większa liczba kobiet i mężczyzn w praktykujących społecznościach popiera zakończenie tej praktyki.
Badania pokazują, że jeśli praktykujące społeczności same zdecydują się na zaniechanie FGM, praktyka ta może zostać bardzo szybko wyeliminowana.
W 2007 roku UNFPA i UNICEF zainicjowały Wspólny Program w sprawie Okaleczania/obcinania żeńskich narządów płciowych w celu przyspieszenia zaniechania tej praktyki.
W 2008 roku WHO wraz z 9 innymi partnerami Organizacji Narodów Zjednoczonych wydała oświadczenie w sprawie eliminacji FGM, aby wesprzeć zwiększone rzecznictwo na rzecz jej zaniechania, zatytułowane: „Eliminacja okaleczania żeńskich narządów płciowych: oświadczenie międzyagencyjne”. W 2010 roku WHO, we współpracy z innymi kluczowymi agencjami ONZ i organizacjami międzynarodowymi, opublikowała „Globalną strategię na rzecz powstrzymania pracowników służby zdrowia przed okaleczaniem żeńskich narządów płciowych”. WHO wspiera kraje we wdrażaniu tej strategii.
W grudniu 2012 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję w sprawie eliminacji okaleczania żeńskich narządów płciowych.
W oparciu o poprzedni raport z 2013 roku, w 2016 roku UNICEF uruchomił zaktualizowany raport dokumentujący rozpowszechnienie okaleczania żeńskich narządów płciowych w 30 krajach, a także przekonania, postawy, trendy oraz programowe i polityczne reakcje na tę praktykę w skali globalnej.
W maju 2016 roku WHO we współpracy ze wspólnym programem UNFPA-UNICEF w sprawie FGM uruchomiła pierwsze oparte na dowodach naukowych wytyczne dotyczące zarządzania powikłaniami zdrowotnymi wynikającymi z FGM. Wytyczne zostały opracowane na podstawie systematycznego przeglądu najlepszych dostępnych dowodów dotyczących interwencji zdrowotnych dla kobiet żyjących z FGM.
W 2018 roku WHO uruchomiła podręcznik kliniczny na temat FGM, aby poprawić wiedzę, postawy i umiejętności pracowników służby zdrowia w zakresie zapobiegania i zarządzania powikłaniami FGM.
Odpowiedź WHO
W 2008 roku Światowe Zgromadzenie Zdrowia uchwaliło rezolucję WHA61.16 w sprawie eliminacji FGM, podkreślając potrzebę wspólnego działania we wszystkich sektorach – zdrowia, edukacji, finansów, sprawiedliwości i spraw kobiet.
Działania WHO na rzecz eliminacji okaleczania żeńskich narządów płciowych koncentrują się na:
- wzmacnianiu odpowiedzi sektora zdrowia: opracowywaniu i wdrażaniu wytycznych, narzędzi, szkoleń i polityki w celu zapewnienia, że dostawcy usług zdrowotnych mogą zapewnić opiekę medyczną i poradnictwo dziewczętom i kobietom żyjącym z FGM oraz informować o zapobieganiu tej praktyce;
- budowaniu dowodów: generowanie wiedzy na temat przyczyn, konsekwencji i kosztów praktyki, w tym dlaczego dostawcy usług zdrowotnych wykonują tę praktykę, jak ją porzucić i jak opiekować się tymi, którzy doświadczyli FGM;
- zwiększanie rzecznictwa: opracowywanie publikacji i narzędzi rzecznictwa dla międzynarodowych, regionalnych i lokalnych wysiłków na rzecz zakończenia FGM, w tym narzędzi dla decydentów i rzeczników w celu oszacowania obciążenia zdrowotnego związanego z FGM oraz potencjalnych korzyści dla zdrowia publicznego i oszczędności kosztów związanych z zapobieganiem FGM.