Biografia Paula Cézanne’a
Dzieciństwo
Paul Cézanne urodził się w 1839 roku w mieście Aix-en-Provence na południu Francji. Jego ojciec był bogatym prawnikiem i bankierem, który usilnie zachęcał Paula do pójścia w jego ślady. Ostateczne odrzucenie przez Cézanne’a autorytatywnych aspiracji ojca doprowadziło do długiej, problematycznej relacji między nimi, choć, co znamienne, artysta pozostał finansowo zależny od rodziny aż do śmierci ojca w 1886 r.
Był niezwykle blisko zaprzyjaźniony z Émile’em Zolą, pisarzem urodzonym również w Aix, który później stał się jedną z największych postaci literackich swojego pokolenia. Żądni przygód Cézanne i Zola należeli do małego kręgu, który nazywał siebie „Nieustraszonymi”. Razem przenieśli się do Paryża w 1861 roku.
Wczesne kształcenie
Cézanne był w dużej mierze artystą samoukiem. W 1859 roku uczęszczał na wieczorne lekcje rysunku w swoim rodzinnym mieście Aix. Po przeprowadzce do Paryża, Cézanne dwukrotnie próbował dostać się do École des Beaux-Arts, ale został odrzucony przez jury. Zamiast zdobywać profesjonalne wykształcenie, Cézanne często odwiedzał Musée de Louvre, gdzie kopiował dzieła Tycjana, Rubensa i Michała Anioła. Regularnie odwiedzał też Académie Suisse, pracownię, w której młodzi adepci sztuki mogli rysować z żywego modela za bardzo skromną miesięczną opłatą członkowską. Podczas pobytu w Académie, Cézanne poznał Camille’a Pissarro, Claude’a Moneta i Auguste’a Renoira, malarzy, którzy w tamtym czasie również borykali się z problemami artystycznymi, ale wkrótce stali się członkami-założycielami rodzącego się ruchu impresjonistycznego.
Wczesne oleje Cézanne’a były wykonywane w dość ponurej palecie. Farba była często nakładana w grubych warstwach impasto, dodając poczucie ciężkości do i tak już uroczystych kompozycji. Jego wczesne malarstwo wskazywało na skupienie się na kolorze na rzecz dobrze zarysowanych sylwetek i perspektyw preferowanych przez Akademię Francuską i jury dorocznego Salonu, gdzie stale składał swoje prace. Wszystkie jego prace były jednak odrzucane. Artysta regularnie wracał też do Aix, aby zapewnić sobie finansowanie od nieprzychylnego mu ojca.
Rok 1870 to przełomowy moment w malarstwie Cézanne’a, na który złożyły się dwa czynniki: przeprowadzka artysty do L’Estaque na południu Francji, aby uniknąć poboru do wojska, oraz bliższe związanie się z jednym z najwybitniejszych młodych impresjonistów – Camille Pissarro. Cézanne był zafascynowany śródziemnomorskim krajobrazem L’Estaque, jego obfitością światła słonecznego i żywością kolorów. Pissarro odegrał kluczową rolę w przekonaniu Cézanne’a do przyjęcia jaśniejszej palety, jak również do porzucenia ciężkiej i ciężkiej techniki impasto na rzecz mniejszych i żywszych pociągnięć pędzla. W „L’Estaque” Cézanne stworzył serię pejzaży, w których dominują architektoniczne formy wiejskich domów, olśniewające błękity morza i żywe zielenie liści.
W 1872 roku Cézanne powrócił do Paryża, gdzie urodził się jego syn Paul. Jego kochanka, Hortense Fiquet, została ostatecznie Madame Cézanne w 1886 roku, zwłaszcza tuż po śmierci ojca artysty. Cézanne namalował ponad czterdzieści portretów swojej towarzyszki, a także kilka enigmatycznych portretów ich syna.
W 1873 roku Cézanne wystawił w Salon des Réfuses, cieszącym się złą sławą pokazie artystów, którzy zostali odrzuceni przez oficjalny Salon (zaliczał się do tego grona między innymi Édouard Manet, Claude Monet i Camille Pissarro). Krytycy potępili awangardowych artystów, co najwyraźniej głęboko zabolało Cézanne’a. W następnej dekadzie malował głównie z dala od Paryża, w Aix lub L’Estaque, i nie brał już udziału w nieoficjalnych wystawach zbiorowych.
Okres dojrzały
Doświadczenia Cézanne’a z malowaniem z natury i rygorystyczne eksperymentowanie doprowadziły go do rozwinięcia własnego podejścia do sztuki. Dążył do odejścia od ulubionego przez impresjonistów portretowania ulotnej chwili, szukał natomiast prawdziwych i trwałych walorów malarskich otaczających go przedmiotów. Według Cézanne’a, temat obrazu miał być najpierw „odczytany” przez artystę poprzez zrozumienie jego istoty. Następnie, w drugim etapie, istota ta musi zostać „zrealizowana” na płótnie poprzez formy, kolory i ich relacje przestrzenne. Kolory i formy stały się w ten sposób dominującymi elementami jego kompozycji, całkowicie uwolnionymi od sztywnych zasad perspektywy i nakładania farby, propagowanych przez Akademię.
Odwzorowanie rzeczywistości jako takiej nigdy nie było głównym celem Cézanne’a. Według jego własnych słów, starał się on ukazać „coś innego niż rzeczywistość”. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Cézanne wykonał wiele martwych natur, całkowicie przekształcając ten gatunek w tryb dwuwymiarowy. Centralną cechą tych martwych natur było istotne przesunięcie uwagi z samych przedmiotów na formy i kolory, które potencjalnie przekazywane były przez ich powierzchnie i kontury.
Portrety Cézanne’a, w tym obszerny zbiór autoportretów, wykazują ten sam zestaw cech. Kompozycje są żywo bezosobowe, gdyż Cézanne starał się przedstawić nie charakter portretowanego, lecz formalne i kolorystyczne możliwości ludzkiego ciała i jego wewnętrzną naturę.
Późny okres i śmierć
W ostatniej dekadzie życia Cézanne ograniczył swoje artystyczne poczynania niemal wyłącznie do dwóch motywów malarskich. Jednym z nich było przedstawienie Mont Sainte-Victoire, dramatycznej góry, która dominowała nad wysuszonym i kamienistym krajobrazem Aix. Drugim była ostateczna synteza natury i ludzkiego ciała w serii tak zwanych Kąpiących się (aktów przedstawionych w pejzażu). Późniejsze wersje Kąpiących się stawały się coraz bardziej abstrakcyjne, jeśli chodzi o sposób, w jaki forma i kolor zdawały się łączyć na płótnie.
Po zapaleniu płuc Paul Cézanne zmarł w rodzinnym domu w Aix 22 października 1906 roku. Ostatnia dekada jego życia była naznaczona rozwojem cukrzycy i ciężkiej depresji, co przyczyniło się do wyobcowania artysty z większości jego przyjaciół i rodziny.
Spuścizna Paula Cézanne’a
Patrząc na późną twórczość Cézanne’a nie sposób nie zauważyć pojawienia się unikalnego podejścia artystycznego. Cézanne zaproponował nowy sposób pojmowania świata poprzez sztukę. Wraz z rozwojem jego reputacji w ostatnich latach życia, coraz więcej młodych artystów ulegało wpływowi jego innowacyjnej wizji. Wśród nich był młody Pablo Picasso, który wkrótce skieruje zachodnią tradycję malarską w zupełnie nowym, niespotykanym dotąd kierunku. To właśnie Cézanne nauczył nowe pokolenie artystów uwalniać w swojej sztuce formę od koloru, tworząc w ten sposób nową, subiektywną rzeczywistość obrazową, a nie tylko jej niewolnicze naśladownictwo. Wpływ Cézanne’a trwał do lat trzydziestych i czterdziestych XX wieku, kiedy to urzeczywistniała się nowa maniera artystyczna – ekspresjonizm abstrakcyjny.