On ma zawsze rację”, mówi Mateusz, lat 25. „Zawsze musimy robić wszystko po jego myśli. Nawet moja matka nie może wyrazić żadnej opinii. Mam już dość.”
Kiedy poznałem ojca Mateusza, jego pierwszy komentarz brzmiał: „Od razu widać, że mój syn i moja żona mają problemy.”
W tym momencie byłem najlepszym psychologiem i trenerem. Jednak kiedy zacząłem mówić, że być może był częścią problematycznej dynamiki, i kiedy rzuciłem mu wyzwanie i zapytałem, co może poprawić, natychmiast sklasyfikował mnie jako niekompetentnego.
Niewątpliwie miałem do czynienia z prawdziwym narcyzem. Narcyz żyje przez większość swojego życia w świecie fantazji. Jego zachowanie jest wyniosłe. Musi być podziwiany i często nie jest lubiany.
Narcyzm jest również nazywany kompleksem boga. Jako żart, często mówię moim słuchaczom, że ktoś cierpi na kompleks boga, kiedy budzi się i mówi: „OK Boże, możesz wrócić i odpocząć, teraz jestem przebudzony.”
Kompleks boga to niezachwiane przekonanie charakteryzujące się konsekwentnie zawyżonymi uczuciami osobistych zdolności, przywilejów lub nieomylności. Taka osoba zazwyczaj odmawia przyznania się, a nawet zaprzecza możliwości popełnienia błędu lub porażki, nawet w obliczu złożonych lub oczywistych problemów lub niemożliwych do wykonania zadań. Przez większość czasu uważa swoje osobiste opinie za bezsprzecznie poprawne, odrzucając nawet najbardziej błyskotliwe rady.
Aby zdiagnozować narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD), osoba musi spełnić pięć lub więcej z poniższych kryteriów. Osoba narcystyczna:
- Ma wielkie poczucie własnej wartości (np. oczekuje, że zostanie uznany za lepszego bez współmiernych osiągnięć);
- Jest owładnięty fantazjami o nieograniczonym sukcesie, władzy, splendorze, pięknie lub idealnej miłości;
- Myśli, że jest „wyjątkowy” i może być uznany lub zrozumiany tylko przez wyjątkowe osoby;
- Ma bardzo silne poczucie uprawnienia, (np.np. nieuzasadnione oczekiwania automatycznego spełniania jego lub jej oczekiwań);
- Ma nadmierną potrzebę bycia podziwianym;
- Myśli, że mu się „należy”;
- Wykorzystuje innych w swoich relacjach interpersonalnych;
- Często zazdrości innym i myśli, że inni zazdroszczą jemu;
- Jest arogancki i wyniosły w swojej postawie i zachowaniu.
Narcyziści występują we wszystkich kształtach, rozmiarach i stopniach. Oczywiście, wszyscy mamy pewien poziom narcyzmu. W rzeczywistości, pewien stopień narcyzmu jest zdrowy i przydatny do osiągnięcia sukcesu. Problem pojawia się, gdy poziom narcyzmu jest zbyt wysoki.
Dlaczego wysoki poziom narcyzmu zagraża długoterminowemu sukcesowi firmy?
- Każda relacja z udziałem dwóch lub więcej osób wymaga empatii, wsłuchiwania się w potrzeby i oczekiwania innych (coś, co u narcyza prawie nie istnieje);
- Nie słucha innych, nie przyjmuje ich rad ani krytyki (bo jest doskonały!);
- Miażdży, manipuluje i wykorzystuje innych (co osłabia związek);
- Jego potrzeba prestiżu, sukcesu i władzy są tak silne, że czasami będzie podejmował decyzje, które są całkowicie nielogiczne (np. nieproporcjonalne zakupy lub inwestycje);
- Tworzy atmosferę terroru, rozpaczy lub apatii wśród swoich współpracowników;
- Na dłuższą metę inni go opuszczą (rodzina, partnerzy, pracownicy), ponieważ nie da się z nim żyć.
Narcyzm jest zaburzeniem psychicznym, a narcyzów można znaleźć niemal wszędzie (stanowią około jednego procenta populacji). Jeden procent może nie brzmieć jak wielka sprawa, ale dla wyższych w hierarchii (CEO, liderów zawodowych, szefów), liczby mogą osiągnąć do 10 procent dla pełnego zaburzenia. Jeszcze więcej liderów biznesu ma istotne cechy „syndromu boga”. Jest prawdopodobne, że zaburzenie to może tłumaczyć wiele złych wyników w biznesie (złe decyzje, rotacja, wypalenie zawodowe, bankructwo). Wielu autorów patrzyło na niepowodzenia wielkich firm przez pryzmat narcyzmu.
Czy istnieje lekarstwo?
Jest to zaburzenie, które wymaga bardzo długiego leczenia, a nawet wtedy poprawa jest bardzo niewielka. Silni narcyzi rzadko szukają pomocy, chyba że stracili wszystko. W przeciwnym razie, dlaczego mieliby szukać pomocy? W końcu są przekonani, że problem leży po stronie innych i że to oni są Bogiem.
Co możesz zrobić, jeśli mieszkasz z narcyzem lub jesteś z nim związany?
Niestety, życie z narcyzem jest jak codzienne umieranie po trochu. Oznacza akceptację poniżania i bycie na jego usługach przez całe życie. Jedynym sposobem, aby się ochronić jest szanowanie siebie, wyznaczanie granic i upominanie się o siebie pomimo potencjalnych konsekwencji.
Jeśli mieszkasz z narcyzem, jesteś z nim związany lub pracujesz dla niego, musisz pomyśleć o przetrwaniu. Profesjonalna pomoc może w tym pomóc.