← Powrót do treści
Definicja
Termin „reżimy autorytarne” („a.r.”) w swoim najszerszym znaczeniu obejmuje wszystkie formy rządów niedemokratycznych. W porównaniu z demokracjami, a.r. nie zachowuje instytucji i procedur uczestnictwa i konkurencji politycznej, praw podstawowych i kontroli władzy (podział władzy, parlamenty, wybory, pluralizm partii itp.) charakterystycznych dla demokracji, a zatem nie posiada legitymacji demokratycznej. W węższym ujęciu a.r. reprezentuje specyficzną formę rządów autokratycznych, która została szczególnie odróżniona od reżimów totalitarnych („t.r.”, także państwa totalitarne) (Arendt 1951, Friedrich/Brzeziński 1956).
Juan Linz w swojej często stosowanej definicji (1975: 264) a.r. wymienia trzy cechy, dzięki którym a.r. można odróżnić zarówno od systemów demokratycznych, jak i od t.r.: (1) ograniczony pluralizm przeciwstawiony zasadniczo nieograniczonemu pluralizmowi demokracji i monizmowi t.r.; (2) ograniczona partycypacja polityczna (odpolitycznienie) i (poza ograniczonymi fazami) ani rozległa, ani intensywna mobilizacja; (3) w przeciwieństwie do totalitaryzmu nie ma legitymizacji systemu przez wspólną i dominującą ideologię, lecz raczej przez mentalność, predyspozycje psychologiczne i wartości w ogóle (patriotyzm, nacjonalizm, modernizacja, porządek itp.). Polity IV definiuje a.r. (nie odróżniając jej od t.r.) poprzez silniejsze ograniczenia udziału w życiu politycznym, całkowicie wyłączne ograniczenie w wyborze szefów egzekutywy i bardzo skąpe ograniczenia władzy wykonawczej.
Precyzyjne odróżnienie a.r. od t.r. często utrudnia fakt, że poszczególne definicje uwzględniają różne cechy lub poziomy cech. Obecnie powszechnie przyjmuje się, że w celu rozróżnienia między a.r., t.r. i reżimami demokratycznymi należy stosować te same kategorie lub wymiary, np. stopień swobód, równość polityczną i kontrolę (Lauth 2004). Przy rozróżnianiu należy zwrócić uwagę na różne formy w ramach tej kategorii, które z kolei służą do identyfikacji poszczególnych reżimów (podstawowych typów), gdzie t.r. i reżimy demokratyczne wyznaczają przeciwległe krańce biegunowej skali. A.r. leżą pomiędzy nimi i tworzą obszar o znacznie wyraźniej zarysowanej logice funkcjonalnej. A.r. nie powinny być mylone z reżimami hybrydowymi, które wykazują cechy różnych typów podstawowych.
Typologie
Trzy centralne wymiary wskazane przez Linza ułatwiają typologię a.r., która w ujęciu Linza obejmuje siedem typów rządów autorytarnych: (1) biurokratyczno-militarne a.r., (2) autorytarny korporacjonizm, (3) mobilizujące a.r., (4) postkolonialne a.r., (5) rasowe i etniczne „demokracje”, (6) niepełne reżimy totalitarne i przedtotalitarne, (7) posttotalitarne reżimy autorytarne. Propozycja ta nie jest pozbawiona problemów, gdyż m.in. niektóre typy a.r. są rzeczywiście zaangażowane w znaczną mobilizację, mimo zasadniczej idei demobilizacji (np. podtyp 3). Ponadto, cecha ta nie jest szczególnie pomocna w odróżnieniu a.r. od t.r.
Nohlen (1987) zidentyfikował sześć charakterystycznych obszarów (podstawy społeczne i polityczne, wzory legitymizacji i ideologii, wewnętrzne struktury aparatu władzy, wzory relacji między rządzącymi i rządzonymi, historyczna lokalizacja / sekwencja i orientacja polityczna), dzięki którym można wyróżnić różne typy a.r. Inna propozycja pochodzi od Merkel (2010), która wykorzystuje kombinację dwóch cech (legitymizacja i właściciel władzy) do wyróżnienia dziewięciu podtypów rządów autorytarnych. Barbara Geddes (1999) wymienia trzy formy rządów autorytarnych (rządy wojskowe, rządy jednej partii i rządy osobiste/dyktatura), które mogą również przejawiać się jako kombinacje tych form. Wintrobe (2007) rozróżnia dyktatury ze względu na ich władzę, wyróżniając przeciwstawne bieguny: tinpot regime vs. totalitarian Regime. Dwie kolejne koncepcje („patrimonial rule” i „rentier states”) są również rozumiane jako podstawowe formy rządów autorytarnych. Obie propozycje mogą być jednak w słabszej formie rozumiane również jako źle funkcjonujące demokracje. W zasadzie łączą one w sobie reżimy klientelistyczne, układy klikowe i nadużywanie zasobów. Modyfikacja „rządy neopatrymonialne” zawiera dodatkową cechę w postaci biurokracji udającej racjonalną (Erdmann / Engel 2007).
W dyskusji o systemach rządów w krajach rozwijających się pojawiły się również inne typy a.r.. Koncepcja państwa biurokratyczno-autorytarnego (O’Donnell 1973; Collier 1979) zyskała na znaczeniu w krytycznym sporze z teorią modernizacji i jej optymistycznymi założeniami o związku między rozwojem gospodarczym a demokracją. Jak pokazuje ten przykład, konfiguracje dotyczące poszczególnych narodów często wydają się być odpowiedzialne za rozwój nowego typu, a mniej logicznie zaprojektowanych wzorców opartych na stałych cechach. Stworzenie odpowiedniej typologii różnorodności systemów autorytarnych pozostaje więc zadaniem badawczym. Zasadność tworzenia podtypów podkreślają wyniki badań empirycznych, w których każdemu z podtypów przypisuje się specyficzne funkcjonalności (mechanizmy rządzenia i działania), które również w istotny sposób ograniczają stabilność i dynamikę rządów autorytarnych.
Stabilność i dynamika
A.r. jest dominującą formą rządów w czasach współczesnych, pomimo spadku demokratyzacji zwłaszcza poza OECD. Już Weber wskazywał, że ciągłej stabilności nie można tłumaczyć jedynie represjami, ale konieczna jest legitymizacja (w sensie wiary w legitymizację). Wyróżnia on tutaj rządy tradycyjne, rządy charyzmatyczne i rządy biurokratyczne, trzy formy legitymizacji rządów, które mogą być powiązane z a.r. Integracja kulturowa rządów i dyspozycja psychologiczna są uważane za istotne dla akceptacji takich wzorów legitymizacji (Adorno 1950; Huntington/Moore 1970). W takich społeczeństwach autorytarne postawy i wzory zachowań, na które wpływ mają instytucje społeczne tworzone w stylu autorytarnym (rodzina, wspólnoty religijne, firmy, związki zawodowe itp. A.r. mogą ustanowić swoją legitymizację poprzez dyskurs w takim kontekście.
Inny centralny fundament legitymizacji leży w osiągnięciach. Osiągnięcia mogą odnosić się do wskaźników modernizacji – istnieją niezliczone badania w tej dziedzinie, które porównują osiągnięcia demokracji i a.r. – lub do dbałości o tradycje religijne i kulturowe. Znaczenie poszczególnych aspektów staje się jasne w ich zgodności z danym środowiskiem społecznym. Kolejną szansę na legitymizację dają silnie reglamentowane wybory, które chronią pozory uczestnictwa (słowo kluczowe: autorytaryzm wyborczy, Schedler 2006). Obok tych różnych form legitymizacji trwałą formą rządów autorytarnych są mechanizmy represyjne (cenzura, więzienie, tortury itp.), nawet jeśli są one praktykowane w różny sposób. Ogólnie rzecz biorąc, zakłada się więc, że a.r. rzeczywiście są responsywne. Jednak starają się one również zwiększyć reaktywność poprzez manipulowanie komunikacją społeczną na swoją korzyść.
Stabilność a.r. jest narażona na różne niebezpieczeństwa w procesie modernizacji. Zmiany w kulturze politycznej i zmiany zachowań jej aktorów (organizacji, społeczeństwa obywatelskiego) odgrywają równie dużą rolę, jak zmiany w elicie (politycznej) narodu. Szczególne znaczenie ma wykorzystanie dostępnych systemów komunikacyjnych (zwłaszcza mediów społecznościowych), które mogą podważać dyskurs rządzący. Rozpad a.r. traktowany jest w badaniach nad transformacją z dużą wagą (Merkel 2010).
Hans-Joachim Lauth
Proszę cytować jako:
Lauth, Hans-Joachim. 2012. „Reżimy autorytarne.” InterAmerican Wiki: Terms – Concepts – Critical Perspectives. http://www.uni-bielefeld.de/cias/wiki/a_Authoritarian%20Regimes.html.
Bibliografia
Adorno, T.W. et. al. 1950. The Authoritarian Personality. Studies in Prejudice, Nowy Jork. Arendt, H. 1951: The Origin of Totalitarianism, New York.
Collier, D. 1979. The New Authoritarianism in Latin America, Princeton.
Erdmann, G. / Engel, U. 2007. „Neopatrimonialism Reconsidered: Critical Review and Elaboration of an Elusive Concept”, w: Commonwealth & Comparative Politics Vol. 45, No. 1, 95-119:
Frankenberger, R. / Albrecht, H. (Ed.) .2010. Autoritarismus Reloaded: Neuere Ansätze und Erkenntnisse der Autokratieforschung, Baden-Baden:
Friedrich, C.J. / Brzezinski, Z.K. 1956. Totalitarian Dictatorship and Autocracy, Cambridge, Mass.
Geddes, B. 1999. „Co wiemy o demokratyzacji po dwudziestu latach?”. In: Annu. Rev. Polit. Sci. (2), 115-144:
Huntington, S.P./Moore, C.P. (Ed.) 1970. Authoritarian Politics in Modern Society, New York:
Lauth, H. 2004. Demokratie und Demokratiemessung. Eine konzeptionelle Grundlegung für den interkulturellen Bereich, Wiesbaden.
Linz, J. 1975. „Reżimy totalitarne i autorytarne”, w: Greenstein, F.J. et. al. (Ed.): Handbook of Political Science, Vol. 3: Macro-political Theory, Reading, Mass., 175-411.
Linz, J. 1993. „Authoritarianism”, w: The Oxford Companion to Politics of the World, New York / Oxford, 60-64.
Mansilla, H.C.F. 1995. „Partielle Modernisierung und Kultur des Autoritarismus in der Peripherie”, w: IPG 1, 19-28.
Merkel, W. 2010. Systemtransformation. Wprowadzenie do teorii i empirii badań nad transformacją, wyd. 2, Wiesbaden.
Nohlen, D. 1987. „Systemy autorytarne”, w: Nohlen, D./Waldmann, P. (red.): Trzeci Świat, Monachium / Zurych, 64-84.
O’Donnell, G. 1973. Modernization and Bureaucratic-Authoritarianism, Berkeley.
Schedler, A. (red.) 2006. Autorytaryzm wyborczy: The Dynamics of Unfree Competition, Boulder: Lynne Rienner Publishers.
Wintrobe, R. 2007. „Dyktatura: Podejścia analityczne”, w: Oxford Handbook of Comparative Politics, Oxford University Press: 363-394
← Powrót do treści
.