1911 ilustracja do „Księżniczki i grochu” autorstwa Edmunda Dulaca.
„Księżniczka na ziarnku grochu” (duński: „Prindsessen paa Ærten”; opublikowany również w języku angielskim jako „The Real Princesss” i „The Princess on the Pea”) to krótka historia dla dzieci autorstwa duńskiego pisarza Hansa Christiana Andersena. Zostało opublikowane po raz pierwszy 8 maja 1835 roku, wraz z „Pudełkiem na żarło”, „Małym Mikołajem i wielkim Mikołajem” oraz „Kwiatami małej Idy”, w niedrogiej książeczce bez okładki. Został ponownie opublikowany w 1837 roku, wraz z „Małą syrenką”, „Nową szatą cesarza”, „Calineczką” i pięcioma innymi historiami, w pierwszym kompletnym tomie Baśni Andersena opowiadanych dzieciom.
Historia koncentruje się wokół testu, który ma udowodnić, czy twierdzenie młodej kobiety, że jest księżniczką, jest prawdziwe. Mimo że jest od niego oddzielona wieloma materacami i kołdrami, młoda kobieta czuje groch w swoim łóżku i nie jest w stanie zasnąć. Jej niezwykła wrażliwość jest niezbitym dowodem na to, że rzeczywiście jest z królewskiej krwi.
Podobne opowieści istnieją w folklorze Indii i kilku krajów europejskich. Andersen twierdził, że słyszał opowieść o „Księżniczce i grochu”, kiedy był dzieckiem. Prawdopodobnie słyszał wersję szwedzkiej baśni ludowej „Księżniczka na siedmiu grochach”, ponieważ nie wiadomo, czy w duńskim folklorze przed czasami Andersena istniała jakakolwiek wersja tej opowieści.
W 1959 roku na podstawie baśni Andersena powstał broadwayowski musical Once Upon a Mattress, w którym Carol Burnett zagrała bohaterkę – księżniczkę Winnifred. Historia została również zaadaptowana jako sześciominutowy animowany film IMAX w 2001 roku i pełnometrażowy animowany film fabularny, koprodukcja amerykańsko-węgierska, w 2006 roku.
Plot
Książę przeszukuje świat, szukając księżniczki, którą mógłby poślubić. Spotyka wiele kobiet, które twierdzą, że są księżniczkami, ale wątpi, że którakolwiek z nich jest tym, za co się podaje. Wraca do domu rozczarowany.
Wiele wieków później odwiedzający muzeum widzą groch na wystawie. Ilustracja z 1900 r. autorstwa Hansa Tegnera.
Jednego wieczoru nadchodzi straszna burza z piorunami. Do miasta księcia przybywa młoda kobieta, która szuka schronienia przed deszczem. Twierdzi, że jest księżniczką, choć przemoczona przez burzę nie wygląda na księżniczkę.
Aby sprawdzić, co twierdzi młoda kobieta, królowa przygotowuje dla niej specjalne łoże. Łóżko składa się z dwudziestu materaców i dwudziestu kołder, pod którymi leży groch. Rano młoda kobieta mówi, że nie spała dobrze. Czuła coś w swoim łóżku i mocno się potłukła, leżąc na nim.
To, że młoda kobieta czuła groch pod dwudziestoma materacami i dwudziestoma kołdrami, jest dowodem na to, że jest prawdziwą księżniczką. Ona i książę biorą ślub, a groch zostaje wystawiony w muzeum na wiele lat.