Wiele napisano o znaczeniu XIX-wiecznego Paryża jako głównej światowej stolicy kultury, a praktyki francuskich artystów z tego okresu są bezpośrednio związane z samym miastem. Choć impresjoniści szukali spokojnego i bardziej naturalnego otoczenia, by wyrazić swoją fascynację światłem, inni, jak Gustave Caillebotte, szukali inspiracji w samym sercu miejskiego życia.
Ten szczególny mistrz jest niejako w cieniu swoich współczesnych, choć należał do kręgu impresjonistów, był ich mecenasem i kolekcjonerem. Caillebotte uprawiał styl bardziej realistyczny niż jego rówieśnicy, był zafascynowany fotografią, a w późniejszej fazie kariery płodny malarz pozostawał pod wpływem pointylizmu.
Jego najbardziej znany obraz z 1877 roku zatytułowany Ulica Paryska; Deszczowy dzień uosabia nowoczesny paradygmat. Jest to przedstawienie spieszących się osób, które przechodzą przez Place de Dublin, specyficzne miejsce znajdujące się na skrzyżowaniu na wschód od Gare Saint-Lazare w północnym Paryżu. Mimo, że obraz zaliczany jest do dzieł impresjonistów, różni się od nich pozornym realizmem i linearnością, a nie szerokimi pociągnięciami pędzla.
Ulica paryska; Scena deszczowego dnia
Na czele z Ulicą Paryską; Rainy Day autorstwa Caillebotte’a są dwie postacie ubrane zgodnie z najnowszą paryską modą noszoną przez burżuazję – kobieta ma na sobie kapelusz, welon, brylantowe kolczyki oraz wytworną brązową suknię, a także płaszcz podszyty futrem, natomiast mężczyzna to dystyngowany dżentelmen w płaszczu, kapeluszu, muszce, krochmalonej białej koszuli, kamizelce zapinanej na guziki i rozpiętym długim płaszczu z wywiniętym kołnierzem oraz z nieuniknionymi wąsami. Pozostałe postaci w tle to klasa robotnicza: służąca w drzwiach i dekorator niosący drabinę, a większość postaci trzyma parasole.
Caillebotte uwzględnił różnice klasowe między XIX-wiecznymi paryżanami i przedstawił je w zabawny sposób codziennej sceny miejskiej. Wydaje się, że właśnie ten aspekt klasowy był dla malarza tak ważny, jak zimna i zdystansowana atmosfera, do pewnego stopnia wręcz upiorna. Wyraz twarzy bohaterów wydaje się przygaszony, a oni sami spieszą się. Zimno i deszcz (jak sugeruje tytuł) w dużej mierze przyczyniają się do poczucia wyobcowania i wyrzutów sumienia.
Można powiedzieć, że obraz jest fotorealistyczny, co wiąże się z widocznym zainteresowaniem Caillebotte’a fotografią. Postacie pierwszoplanowe wyglądają jak nieostre, natomiast te w średnim oddaleniu (powóz i piesi na skrzyżowaniu) są dość ostre; stopniowo niewyraźne stają się też rysy w tle. Do wpływu fotografii dochodzi jeszcze wykadrowanie niektórych postaci. Caillebotte odtwarza efekt obiektywu aparatu fotograficznego w ten sposób, że punkty w centrum obrazu wydają się wybrzuszone. Odtworzony zostaje efekt ostrości aparatu fotograficznego, tak że pewne obiekty są wyostrzone, a inne nie. Ta sama zasada została wykorzystana do uzyskania ogólnej wyrazistości kompozycji. Interesujące jest to, że postacie wydają się jakby dopiero weszły na obraz, jakby malarz pstryknął zdjęcie przechodzącym obok ludziom (w rzeczywistości Caillebotte prawdopodobnie spędził miesiące uważnie obserwując i planując kompozycję).
Gustave Caillebotte – Paryska ulica; Deszczowy dzień. Art Institute of Chicago
Miejsce powstania obrazu
Dominującą strukturą na Ulicy Paryskiej; Deszczowy dzień jest budynek Place de Dublin przedstawiony od wschodniej strony Rue de Turin. Była to nowo wybudowana dzielnica Paryża (obszar ten zaczął się wówczas rozwijać jako centrum mieszkalne dla rozrastającej się burżuazji), część wielkiego projektu renowacji miasta, który miał miejsce w latach 1809-1891, kierowanego przez barona Haussmanna. To również wskazuje, jak nowatorski był to obraz w tamtym czasie, ponieważ ukazywał zupełnie nowy obraz nowoczesnego miasta.
Trzy drogi są zawarte w obrazie (północna strona placu): rue de Moscou (po lewej), rue Clapeyron (w środku) i rue de Turin (po prawej). Rue de Saint-Pétersbourg przecina plac, co sugeruje linia budynków po lewej stronie i przerwa w zabudowie po prawej. Ciekawostką jest, że na obrazie widnieje napis „pharmacie” na parterze budynku pomiędzy Rue de Moscou a Rue Clapeyron, gdzie do dziś znajduje się apteka.
Znaczenie ulicy Paryskiej; Rainy Day
Wkrótce po tym, jak obraz został po raz pierwszy wystawiony publicznie na III Wystawie Impresjonistów w 1877 roku, pisarz i zagorzały zwolennik impresjonistów Émile Zola pozdrowił ulicę Paryską; Rainy Day (choć nie był wielkim fanem twórczości Caillebotte’a) w artykule „Notes parisiennes: Une exposition: les peintres impressionnistes” opublikowanym w Le Sémaphore de Marseille w tym samym roku.
Wiele obrazów Caillebotte’a pozostało w rodzinie po jego śmierci w 1894 roku, wraz z Ulicą Paryską; Deszczowym Dniem, dopóki nie nabył go Walter P. Chrysler Jr. w 1955 roku, który następnie sprzedał go w 1964 roku do Art Institute of Chicago, gdzie nadal znajduje się w kolekcji. Gloria Groom, kuratorka AIC, opisała go jako wspaniały obraz życia miejskiego pod koniec XIX wieku.
Paris Street; Rainy Day wciąż jest urzekającym i potężnym dziełem sztuki, które odzwierciedla wielkie umiejętności artysty, ale także konceptualną innowację. Ze względu na fakt, że przedstawia scenę miejską, która ujawnia szereg społecznych implikacji dotyczących klasy i urbanizacji, obraz może być interpretowany jako zaangażowany; obraz, który artykułuje nowoczesność z dominującą dwuznacznością, jednocześnie przedstawiając ją w najprostszy możliwy sposób.
Książka zawiera pięćdziesiąt najmocniejszych obrazów Caillebotte’a, w tym postkonserwatywne obrazy Paris Street; Rainy Day (Art Institute of Chicago), a także The Floorscrapers i Pont de l’Europe, wszystkie pochodzące ze szczególnie płodnego okresu między 1875 a 1882 rokiem. Artysta był wówczas krytykowany za zbytni realizm i niewystarczający impresjonizm, ale był pionierem w stosowaniu perspektywy kątowej nowoczesnego aparatu fotograficznego do komponowania swoich scen. Umiejętności i oryginalność Caillebotte’a są widoczne nawet w reprodukcjach, a eseje oferują krytyczne spojrzenie na jego inspiracje i tematy.
Featured image: Gustave Caillebotte – Paris Street; Rainy Day, 1877. 212,2 × 276,2 centymetrów (83,5 × 108,7 cala), Art Institute of Chicago. Wszystkie zdjęcia creative commons.