Bałkany

Bałkany, zwane także Półwyspem Bałkańskim, najbardziej wysunięty na wschód z trzech wielkich półwyspów południowych Europy. Nie ma powszechnej zgody co do części składowych tego regionu. Bałkany są zwykle charakteryzowane jako obejmujące Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Bułgarię, Chorwację, Kosowo, Czarnogórę, Macedonię Północną, Rumunię, Serbię i Słowenię – z całością lub częścią każdego z tych krajów położonych w obrębie półwyspu. Części Grecji i Turcji również znajdują się w regionie geograficznym ogólnie definiowanym jako Półwysep Bałkański, a wiele opisów Bałkanów obejmuje również te kraje. Niektórzy definiują ten region w kategoriach kulturowych i historycznych, a inni geograficznych, choć istnieją nawet różne interpretacje wśród historyków i geografów. Co więcej, dla niektórych obserwatorów termin „Bałkany” jest obciążony negatywnymi konotacjami związanymi z historią podziałów etnicznych i przewrotów politycznych w tym regionie. Na początku XXI wieku coraz częściej w obiegu pojawiały się inne terminy definicyjne: Europa Południowo-Wschodnia (zwana również Południowo-Wschodnią, Południowo-Wschodnią, Południowo-Wschodnią lub Południowo-Wschodnią), która została użyta do opisania regionu w szerokim zakresie (choć, ponownie, bez powszechnej zgody co do jego państw składowych) oraz Bałkany Zachodnie, o których zwykle mówi się, że obejmują Albanię, Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, Kosowo, Macedonię Północną i Serbię.

Ogólnie Bałkany graniczą od północnego zachodu z Włochami, od północy z Węgrami, od północy i północnego wschodu z Mołdawią i Ukrainą, a od południa z Grecją i Turcją lub Morzem Egejskim (w zależności od tego, jak definiowany jest region). Bałkany są obmywane przez Morze Adriatyckie na zachodzie, Morze Jońskie na południowym zachodzie i Morze Czarne na wschodzie. Na północy wyraźna geograficzna delimitacja Bałkanów staje się trudna, ponieważ Kotlina Panońska Wielkiej Alfoldy (Wielka Nizina Węgierska) rozciąga się od Europy Środkowej do części Chorwacji, Serbii i Rumunii.

Mołdawia – choć położona na północ od Dunaju, który jest często wymieniany jako północno-wschodnia geograficzna linia podziału regionu – jest zaliczana do Bałkanów w niektórych definicjach na mocy jej długotrwałych historycznych i kulturowych związków z Rumunią. Jednak pod względem politycznym i gospodarczym Mołdawia jest bardziej zorientowana na inne republiki byłego Związku Radzieckiego niż na kraje bałkańskie. Słowenia jest najczęściej zaliczana do Bałkanów ze względu na swoje długie historyczne więzi z sąsiadami na południowym wschodzie oraz z powodu jej wcześniejszego włączenia do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz federalnej Jugosławii. Grecja, ponieważ jej północne regiony Epir i Macedonia są często uważane za część Bałkanów, również pojawia się na wielu listach państw bałkańskich, ale prawdopodobnie jest lepiej scharakteryzowana jako kraj przede wszystkim śródziemnomorski. Turcja, również jest czasami zaliczana do krajów bałkańskich, w wyniku obecności Anatolii na półwyspie, a Turcy Osmańscy rzucili długi cień dominacji politycznej nad regionem przez wieki (zyskując przydomek „Turcji w Europie” lub „Turcji Europejskiej”).

Słowo „Bałkany” pochodzi z języka tureckiego i oznacza „góry”, a półwysep jest z pewnością zdominowany przez ten typ ukształtowania terenu, zwłaszcza na zachodzie. Góry Bałkańskie leżą na linii wschód-zachód przez Bułgarię, Góry Rodopskie ciągną się wzdłuż granicy grecko-bułgarskiej, a pasmo Dynarskie rozciąga się wzdłuż wybrzeża Adriatyku do Albanii. Według niektórych definicji północna granica regionu rozciąga się na Alpy Julijskie i Karpaty. Wśród tych pasm rozległe obszary dobrych gruntów ornych są stosunkowo rzadkie, chociaż doliny rzek Dunaj, Sawa i Vardar, wschodniej Bułgarii, części wybrzeża Morza Egejskiego, a zwłaszcza Niziny Naddunajskiej są wyjątkami. Góry mają znaczący wpływ na klimat półwyspu. W północnej i środkowej części Bałkanów panuje klimat środkowoeuropejski, charakteryzujący się mroźnymi zimami, ciepłymi latami i dobrze rozłożonymi opadami. Natomiast obszary południowe i nadmorskie mają klimat typu śródziemnomorskiego, z gorącymi, suchymi latami i łagodnymi, stosunkowo deszczowymi zimami.

Zdobądź subskrypcję Britannica Premium i uzyskaj dostęp do ekskluzywnych treści. Subscribe Now

Różnorodność etniczna jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech społecznych i politycznych regionu. Najliczniejszą z grup są Słowianie Południowi, którzy stanowią większość ludności w Bułgarii, Serbii, Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Słowenii, Macedonii Północnej i Czarnogórze. Bułgarzy, Północni Macedończycy i Słoweńcy mówią własnymi językami słowiańskimi, podczas gdy Słowianie z Serbii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry posługują się dialektami języka serbsko-chorwackiego.

Szczególna natura utożsamiana z „bałkanizacją”, czyli rozdrobnieniem grup etnicznych, wynika po części z podziałów spowodowanych górzystą rzeźbą terenu. Jednak wielkość regionu jest również ważnym wyznacznikiem jego charakteru, ponieważ jego obszar jest na tyle duży, że stanowił ważną bazę okupacyjną dla cywilizacji bizantyjskiej i tureckiej. Poddanie się wschodnim siłom imperialnym odizolowało większość społeczeństw bałkańskich od zachodniego rozwoju na prawie dwa tysiąclecia i stworzyło cechy feudalne, które przetrwały do I wojny światowej. Po tej wojnie żywotność stosunkowo nowych państw bałkańskich była zagrożona przez niestabilność polityczną, podziały etniczne, światową depresję gospodarczą i powstanie faszystowskich państw Niemiec i Włoch. Po II wojnie światowej komunizm przyniósł Bałkanom większą stabilność polityczną, ale kosztem wolności jednostki, problemów społecznych i gospodarczych związanych z szybką industrializacją oraz różnego stopnia dominacji kolejnej potęgi zewnętrznej – Związku Radzieckiego.

W żadnym momencie historii nie było łatwo zdefiniować Bałkanów w sposób inny niż geograficzny (i, ponownie, nawet to podejście może być problematyczne). Niekiedy półwysep był podzielony wzdłuż linii północ-południe, innym razem podziały przebiegały ze wschodu na zachód; to, co składa się na Bałkany, zmieniało się w czasie, podobnie jak siły działające na tym obszarze. Istnieją jednak pewne cechy bałkańskiej historii, które pozostają niezmienne. Należą do nich: płynność grup etnicznych, niezdolność narodów regionu do porozumienia i współpracy między sobą, tendencja władzy politycznej do przenoszenia się na szczebel lokalny, gdy tylko władza centralna zostaje osłabiona, wpływ obcych mocarstw oraz trudność we wprowadzaniu na ten obszar koncepcji, które rozwinęły się w innym kontekście politycznym i społecznym.

Niniejszy artykuł omawia historię regionu zdefiniowanego powyżej od starożytności do początku XXI wieku. Przegląd geografii fizycznej i ludzkiej regionu oraz historii można znaleźć w artykule Europa. Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Grecja, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdawia, Czarnogóra, Rumunia, Serbia, Słowenia i Turcja. Powierzchnia 257,400 mil kwadratowych (666,700 km kwadratowych). Liczba ludności. (2002 est.) 59,297,000.