Austria-Węgry, zwane także Cesarstwem Austro-Węgierskim lub Monarchią Austro-Węgierską, przydomek Podwójna Monarchia, niemiecki Österreich-Ungarn, Österreichisch-Ungarisches Reich, Österreichisch-Ungarische Monarchie, lub Doppelmonarchie, imperium Habsburgów od kompromisu konstytucyjnego (Ausgleich) z 1867 roku między Austrią i Węgrami do upadku imperium w 1918 roku.
Następnie następuje krótkie omówienie historii Austro-Węgier. Pełne omówienie – patrz: Austria: Austria-Hungary, 1867-1918.
Cesarstwo austriackie, jako oficjalne określenie terytoriów rządzonych przez monarchię Habsburgów, datuje się na rok 1804, kiedy to Franciszek II, ostatni z cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, ogłosił się cesarzem Austrii jako Franciszek I. Dwa lata później nastąpił kres Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po upadku Napoleona (1814-15) Austria ponownie stała się liderem państw niemieckich, ale wojna austriacko-pruska w 1866 r. doprowadziła do wyrzucenia Austrii z Konfederacji Niemieckiej i spowodowała, że cesarz Franciszek Józef musiał zmienić kierunek swojej polityki na wschodni i skonsolidować swoje niejednorodne imperium. Jeszcze przed wojną zdawano sobie sprawę z konieczności pogodzenia się ze zbuntowanymi Węgrami. Efektem negocjacji był Ausgleich zawarty 8 lutego 1867 r.
Photos.com/Getty Images
Umowa była kompromisem między cesarzem a Węgrami, a nie między Węgrami a resztą imperium. W rzeczywistości nie skonsultowano się z narodami imperium, mimo wcześniejszej obietnicy Franciszka Józefa, że nie będzie wprowadzał dalszych zmian konstytucyjnych bez rady cesarskiego parlamentu, Reichsratu. Węgry otrzymały pełną autonomię wewnętrzną wraz z odpowiedzialnym ministerstwem, a w zamian za to zgodziły się, aby dla celów wojny i spraw zagranicznych cesarstwo nadal było jednym wielkim państwem. Franciszek Józef zrzekł się w ten sposób swoich prerogatyw wewnętrznych na Węgrzech, w tym ochrony narodów niemagijskich, w zamian za utrzymanie prestiżu dynastycznego za granicą. Wspólna monarchia” składała się z cesarza i jego dworu, ministra spraw zagranicznych i ministra wojny. Nie było wspólnego premiera (poza samym Franciszkiem Józefem) ani wspólnego gabinetu. Wspólne sprawy miały być rozpatrywane na delegacjach, składających się z przedstawicieli obu parlamentów. Miała istnieć unia celna i podział rachunków, który miał być rewidowany co 10 lat. Ta rewizja dekadowa dawała Węgrom powtarzającą się okazję do szantażu reszty imperium.
Dzięki uprzejmości powierników British Museum; fotografia, J.R. Freeman & Co. Ltd.
Ausgleich wszedł w życie po uchwaleniu ustawy konstytucyjnej przez parlament węgierski w marcu 1867 roku. Reichsrat miał prawo jedynie potwierdzić Ausgleich bez wprowadzania do niego zmian. W zamian za to niemieccy liberałowie, którzy stanowili jego większość, otrzymali pewne ustępstwa: zagwarantowano prawa jednostki, stworzono prawdziwie bezstronne sądownictwo, zagwarantowano wolność wyznania i edukacji. Ministrowie nadal jednak odpowiadali przed cesarzem, a nie przed większością Reichsratu.
Oficjalna nazwa państwa ukształtowanego przez ausgleich brzmiała Austro-Węgry. Królestwo Węgier miało swoją nazwę, króla i własną historię. Reszta imperium była przypadkową aglomeracją bez wyraźnego określenia. Technicznie rzecz biorąc, była ona znana jako „królestwa i ziemie reprezentowane w Reichsracie” lub, krócej, jako „druga połowa cesarstwa”. Wkrótce rozpowszechniła się błędna praktyka określania tej bezimiennej jednostki jako „Austria”, „Austria właściwa” lub „mniejsza Austria” – nazwy ściśle niepoprawne, dopóki w 1915 r. tytuł „cesarstwo austriackie” nie został ograniczony do „drugiej połowy cesarstwa”. Te nieporozumienia miały prostą przyczynę: cesarstwo austriackie z jego różnymi fragmentami było posiadłością dynastyczną rodu Habsburgów, a nie państwem o wspólnej świadomości i celu.