Tło historyczneEdit
Nabuchodonozor II pokonał Egipt w bitwie pod Karchemisz w 605 r. p.n.e. i ustanowił Babilon dominującą potęgą regionalną, co miało znaczące konsekwencje dla południowego królestwa Judy. Po rewolcie w 597 r. p.n.e. Nabuchodonozor usunął króla Judy, Jehojachina, a po drugiej rewolcie w 586 r. p.n.e. zniszczył miasto Jerozolimę wraz ze świątynią Salomona, wywożąc znaczną część ludności do Babilonu. W związku z tym okres od 586 r. do 538 r. p.n.e. znany jest jako wygnanie babilońskie, które dobiegło końca, gdy Babilon został podbity przez króla perskiego Cyrusa Wielkiego, który pozwolił żydowskim wygnańcom powrócić do Judy dzięki swojemu słynnemu edyktowi o przywróceniu państwa. Z kolei okres perski zakończył się w pierwszej połowie IV wieku p.n.e. po przybyciu Aleksandra Wielkiego, którego rozległe królestwo zostało po jego śmierci podzielone między Diadochów. Seria konfliktów, które nastąpiły po śmierci Aleksandra w wojnach, które wybuchły wśród Diadochów, wyznacza początek okresu hellenistycznego w 323/2 r. p.n.e. Dwa z rywalizujących ze sobą królestw, które powstały w wyniku tego konfliktu – dynastia Ptolemeuszy w Egipcie i Seleucydów w Syrii – walczyły o kontrolę nad Palestyną w okresie hellenistycznym.
Na początku II wieku p.n.e. Seleucydzi mieli przewagę w walce z królestwem Ptolemeuszy o dominację w regionie, ale wcześniejsze konflikty sprawiły, że stali się niemal bankrutami. Seleucydowy władca Antiochus IV próbował odzyskać część fortuny swojego królestwa, sprzedając stanowisko żydowskiego arcykapłana temu, kto da najwięcej, a w 171/0 r. p.n.e. dotychczasowy arcykapłan (Onias III) został obalony i zamordowany. Palestyna została następnie podzielona między zwolenników hellenistycznej kultury Seleucydów i tych, którzy pozostali wierni starszym tradycjom żydowskim; jednak z niezrozumiałych powodów Antiochus IV zakazał w 168/7 r. p.n.e. kluczowych aspektów tradycyjnej religii żydowskiej – w tym składania dwa razy dziennie nieustannej ofiary (por. Daniela 8:13; 11:31; 12:11).
Kontekst w rozdziale 9Edit
Siedemdziesięciotygodniowe proroctwo jest wewnętrznie datowane na „pierwszy rok Dariusza, syna Aswerusa, z urodzenia Meda” (werset 1), gdzie indziej określanego w Księdze Daniela jako „Dariusz Mede” (np. Daniel 11:1); jednakże żaden taki władca nie jest znany historii niezależnie od Księgi Daniela i powszechna zgoda wśród krytycznych badaczy jest taka, że jest on fikcją literacką. Niemniej jednak, w ramach fikcyjnej relacji biblijnej, pierwszy rok panowania Dariusza Mede odpowiada pierwszemu roku po obaleniu królestwa babilońskiego, tj. 538 r. p.n.e.
Rozdział 9 można odróżnić od innych „wizjonerskich” rozdziałów Księgi Daniela tym, że punktem wyjścia dla tego rozdziału jest inny tekst biblijny z proroctwa Jeremiasza o siedemdziesięciu latach, a nie epizod wizjonerski. Wśród krytycznych badaczy od dawna panuje zgoda, że wersety 24-27 stanowią paradygmatyczny przykład interpretacji wewnątrzbiblijnej, w której ten drugi tekst reinterpretuje siedemdziesiąt lat wygnania Jeremiasza jako siedemdziesiąt tygodni lat. W tym ujęciu proroctwo Jeremiasza, że po siedemdziesięciu latach Bóg ukarze królestwo babilońskie (por. Jr 25,12) i ponownie zwróci szczególną uwagę na swój lud, odpowiadając na jego modlitwy i przywracając go do ziemi (por. Jr 29,10-14), nie mogło się wypełnić przez rozczarowanie, które towarzyszyło powrotowi do ziemi w okresie perskim, stąd konieczność przedłużenia daty ważności proroctwa na II wiek przed Chrystusem. I tak jak różne elementy epizodów wizji Daniela są dla niego interpretowane w rozdziałach 7-8, tak również proroctwo Jeremiasza jest dla niego interpretowane w sposób podobny do egzegezy peszerowej, którą można zaobserwować w Qumran w rozdziale 9. Jednakże ten konsensus został ostatnio zakwestionowany na podstawie tego, że Daniel modli się do Boga po klęsce królestwa babilońskiego właśnie dlatego, że siedemdziesiąt lat wygnania Jeremiasza zostało zakończone i Bóg obiecał przez proroka, że odpowie na takie modlitwy w tym czasie, w którym to przypadku proroctwo o siedemdziesięciu tygodniach nie jest reinterpretacją proroctwa Jeremiasza, ale zupełnie odrębnym proroctwem. I te rozważania zostały dalej udoskonalone zgodnie z liniami redakcyjnymi, aby zasugerować, że to ostatnie odnosi się do wcześniejszego „przedkanonicznego” etapu tekstu, ale że proroctwo o siedemdziesięciu tygodniach jest w rzeczywistości reinterpretacją proroctwa Jeremiasza w odniesieniu do ostatecznej formy tekstu.
Proroctwo o siedemdziesięciu tygodniachEdit
Siedemdziesiąt „tygodni” lat jest podzielonych na trzy grupy: siedmiotygodniowy okres obejmujący czterdzieści dziewięć lat, sześćdziesięciodwutygodniowy okres obejmujący 434 lata, i końcowy okres jednego tygodnia obejmujący siedem lat. Pierwsze siedem tygodni rozpoczyna się wraz z nadejściem „słowa”, aby odbudować Jerozolimę, a kończy wraz z przybyciem „namaszczonego księcia” (werset 25a); to „słowo” było ogólnie brane za odnoszące się do proroctwa Jeremiasza o siedemdziesięciu latach i datowane na czwarty rok Jehoiakima (lub pierwszy rok Nabuchodonozora) w 605/4 r. p.n.e., ale Collins sprzeciwia się, że „słowo o odbudowie Jerozolimy nie mogło wyjść zanim została ona zniszczona” i preferuje „słowo”, które Gabriel przyszedł dać Danielowi w wersecie 23; Inni kandydaci to edykt Cyrusa z 539/8 r. p.n.e., dekret Artakserksesa I z 458/7 r. p.n.e. oraz nakaz dany Nehemiaszowi w 445/4 r. p.n.e. Kandydatami na „księcia” w wersecie 25a są Cyrus (por. Iz 45,1), arcykapłan Jozue, Zerubbabel, Szeszbazar, Ezdrasz, Nehemiasz, anielski „książę” Michał (por. Daniela 10,21b), a nawet zbiorowy lud Boży w okresie Drugiej Świątyni.
W następującym po tym okresie sześćdziesięciu dwóch tygodni miasto zostaje odbudowane (werset 25b), a „pomazaniec zostanie odcięty” (werset 26a); powszechnie uważa się, że ten „pomazaniec” odnosi się do arcykapłana Oniasa III, którego zabójstwo pod Jerozolimą w 171/0 r. p.n.e. odnotowane jest w 2 Księdze Machabejskiej 4:23-28. Większość krytycznych badaczy widzi inne odniesienie do zabójstwa Oniasa III w Księdze Daniela 11:22, choć sugeruje się również Ptolemeusza VI i niemowlęcego syna Seleucusa IV. Z drugiej strony, rodzi to pytanie, w jaki sposób 7 + 62 = 69 tygodni lat (lub 483 lata) mogło upłynąć między odejściem „słowa” w wersecie 25a, które nie może być wcześniejsze niż 605/4 r. p.n.e., a zabójstwem Oniasa III w 171/170 r. p.n.e.. Stąd niektórzy krytyczni badacze podążają za Montgomerym, uważając, że nastąpiła „chronologiczna pomyłka pisarza”, który dokonał „błędnych obliczeń arytmetycznych”, chociaż inni podążają za wyjaśnieniem Goldingaya, że siedemdziesiąt tygodni nie jest dosłowną chronologią, ale bardziej niedokładną nauką „chronografii”; Collins optuje za stanowiskiem pośrednim, mówiąc, że „liczba ta powinna być uważana raczej za okrągłą liczbę niż za pomyłkę w obliczeniach”. Inni, którzy uważają, że obliczenia są przynajmniej w przybliżeniu poprawne, jeśli początkowy okres siedmiu tygodni trwający czterdzieści dziewięć lat może pokrywać się z okresem sześćdziesięciu dwóch tygodni trwającym 434 lata, przy czym ten ostatni okres obejmuje czas pomiędzy proroctwem Jeremiasza w 605/4 r. p.n.e. a zabójstwem Oniasa III w 171/0 r. p.n.e.
„Książę, który ma przyjść” w wersecie 26b jest zazwyczaj postrzegany przez krytycznych uczonych jako odniesienie do Antiocha IV, chociaż Jason i Menelaus również zostali zasugerowani. Stąd „wojska księcia” są uważane albo za wojska Seleucydów, które osiedliły się w Jerozolimie (por. Dn 11,31; 1 Mch 1,29-40), albo za żydowskich hellenizatorów. Odniesienie do „wojsk”, które „zniszczą miasto i świątynię” w wersecie 26b jest nieco problematyczne, ponieważ ani Jerozolima, ani świątynia nie zostały faktycznie zniszczone, choć miasto zostało prawdopodobnie spustoszone, a świątynia zbezczeszczona (por. 1 Mch 1,46; 2 Mch 6,2), a język Daniela mówiący o zniszczeniu „wydaje się przesadzony”.
„Przymierze” w wersecie 27a najprawdopodobniej odnosi się do przymierza między żydowskimi hellenizatorami a Antiochusem IV, o którym mowa w 1 Księdze Machabejskiej 1,11, z zakazem regularnego sprawowania kultu przez okres około trzech i pół roku, o którym mowa w dalszej części tekstu (por. Dn 7,25; 8,14; 12,11). Obrzydliwość, która pustoszy” w wersecie 27b (por. 1 Mch 1,54) jest zwykle postrzegana jako odniesienie albo do pogańskich ofiar, które zastąpiły składane dwa razy dziennie ofiary żydowskie (por. Dn 11,31; 12,11; 2 Mch 6,5), albo do pogańskiego ołtarza, na którym składano takie ofiary.